[ChanhKien.org]
*: Thay vì tự cao tự đại thì ta thà chịu tiếng quê mùa, tủn mủn còn hơn
Nguyên văn
子曰：「奢則不孫(1)，儉則固(2)。與其不孫也，寧固。」(《論語‧述而第七》)
Hán Việt
Tử viết: “Xa tắc bất tốn; kiệm tắc cố. Dữ kỳ bất tốn dã, ninh cố.” (Luận ngữ, Thuật nhi đệ thất)
Phiên âm
Zǐ yuē: “Shē zé bù sūn, jiǎn zé gù. Yǔ qí bù sūn yě, níng gù.”
Chú âm
子 (ㄗˇ) 曰 (ㄩㄝ)：「奢 (ㄕㄜ) 則 (ㄗㄜˊ) 不 (ㄅㄨˋ) 孫 (ㄙㄨㄣ)，儉 (ㄐㄧㄢˇ) 則 (ㄗㄜˊ) 固 (ㄍㄨˋ)。與 (ㄩˇ) 其 (ㄑㄧˊ) 不 (ㄅㄨˋ) 孫 (ㄙㄨㄣ) 也 (ㄧㄝˇ)，寧 (ㄋㄧㄥˊ) 固 (ㄍㄨˋ)。」(《論 (ㄌㄨㄣˊ) 語 (ㄩˇ) ‧ 述 (ㄕㄨˋ) 而 (ㄦˊ) 第 (ㄉㄧˋ) 七 (ㄑㄧ)》)
Chú thích
1. 孫 (Tôn): đồng nghĩa với từ “遜” (tốn), nghĩa là kính thuận. Bất tôn, tức là không khiêm tốn, tự cao tự đại.
2. 固 (Cố): sơ sài, quê mùa. Ở đây có nghĩa là tằn tiện, tủn mủn.
Diễn nghĩa
Khổng Tử nói: “Xa xỉ sẽ trở nên kiêu ngạo, tằn tiện sẽ thành ra quê mùa, tủn mủn. Thay vì tự cao tự đại thì ta thà chịu tiếng quê mùa, tủn mủn còn hơn”.
Nghiên cứu và phân tích
Vào thời Xuân Thu, các chư hầu và quan lại đều sống cuộc sống cực kỳ xa hoa vương giả với những cuộc vui chơi hưởng lạc và nghi lễ hoành tráng không kém gì thiên tử nhà Chu. Theo quan điểm của Khổng Tử thì đây đều là những hành vi trái với lễ nghi. Giữa hai cái hại thì nên chọn cái ít hại hơn. Mặc dù tằn tiện dễ bị người khác cho là quê mùa, tủn mủn, nhưng dẫu sao điều ấy cũng là tự mình chịu, còn cao ngạo thì lại xúc phạm đến người khác. Khổng Tử luôn coi trọng nhân đức nên ông cho rằng sự cao ngạo là thứ tai hại hơn. Vậy nên so với việc vượt ra khỏi khuôn phép lễ nghi thì ông chọn khiêm tốn, giản dị để giữ gìn sự tôn nghiêm của lễ.
Cổ nhân có câu rằng: “Kiệm, đức chi cộng dã; xỉ, ác chi đại dã” (trích “Tả truyện”). Đại ý của câu này là: Tiết kiệm là đại đức trong những việc thiện; xa xỉ là đại ác trong những việc ác. Từ đó, chúng ta có thể biết được nên lựa chọn điều gì giữa xa hoa và tằn tiện.
Câu hỏi mở rộng
1, Bạn có đức tính tiết kiệm không? Trong sinh hoạt hàng ngày bạn thực hành việc tiết kiệm như thế nào?
2, Bạn cảm thấy thực hành tiết kiệm trong cuộc sống có lợi ích gì? Chúng ta nên thể hiện đức tính tiết kiệm này như thế nào cho phù hợp để không bị thái quá? Bạn hãy đưa ra ví dụ cụ thể.
Câu chuyện lịch sử
Những câu chuyện về đức tính tiết kiệm
Trước kia, khi Lý Văn Tĩnh Công làm tể tướng, ông đã xây dựng một ngôi nhà trong Phong Khâu Môn. Phần trước của phòng khách trong ngôi nhà chỉ đủ chỗ cho một con ngựa quay đầu. Có người bảo rằng thế là quá chật hẹp, nhưng ông chỉ cười và nói: “Ngôi nhà này sẽ được truyền lại cho con cháu. Căn phòng khách này quả thực chật hẹp khi tôi làm tể tướng nhưng với các chức quan như thái chúc, phụng lễ thì nó cũng đã đủ rộng rồi”.
Khi quan tham tri chính sự Lỗ Công còn giữ chức gián quan, có lần vua Chân Tông phái người tìm ông vào triệu kiến gấp. Người đó tìm mãi cuối cùng thấy ông ở một quán rượu. Sau khi Lỗ Công vào cung, Chân Tông hỏi ông từ đâu đến, ông đã trả lời thành thật. Hoàng đế nói: “Khanh là người đảm nhận chức quan thanh cao, tại sao lại đi ăn uống ở quán rượu?” Ông đã trả lời rằng: “Nhà hạ thần nghèo khó, khách đến không có đủ bát đũa, rượu thịt và hoa quả, nên hạ thần mới mời khách đến đãi ở quán rượu”. Thấy Lỗ Công không hề giấu giếm nên Hoàng thượng càng thêm tôn trọng ông hơn.
Khi Trương Văn Tiết lên làm quan tể tướng, cuộc sống của ông vẫn giống như khi làm tiết độ phán quan ở Hà Dương. Có người thân thiết đã khuyên ông rằng: “Hiện giờ bổng lộc mà ngài nhận được cũng khá, nhưng sao mà cuộc sống vẫn cứ tằn tiện thế này. Mặc dù ngài tự biết mình thanh liêm, tiết kiệm, nhưng người ngoài sẽ bàn tán rằng ngài đạo đức giả giống như Công Tôn Hoằng đắp chăn vải. Ngài cũng nên làm theo thói quen của mọi người một chút thì hơn.”
Trương Văn Tiết thở dài nói: “Ta hôm nay nhận được bổng lộc nhiều thế này chả lẽ không lo được cho cả nhà ăn ngon mặc đẹp hay sao? Nhưng theo lẽ thường tình, người ta từ tằn tiện sang xa xỉ thì dễ, còn từ xa xỉ mà quay về tằn tiện lại rất khó. Bổng lộc ngày hôm nay của ta có thể tận hưởng mãi được không? Sức khỏe của ta có thể duy trì mãi được không? Nếu như một ngày nào đó ta bị bãi quan hoặc lâm bệnh chết, gia cảnh không được như bây giờ nữa thì người nhà vốn đã quen với cuộc sống xa xỉ sẽ không thể ngay lập tức sống tằn tiện được. Đến lúc đó nhất định sẽ phải ăn đói mặc rét vì đã tiêu pha phung phí hết nhẵn tài sản. Chẳng thà cho dù ta có làm quan lớn hay không, còn sống hay đã chết, thì mức sinh hoạt của gia đình cứ nên giữ như hiện nay”.
(Trích “Huấn kiệm thị Khang” của Tư Mã Quang)
Bài tập
1, Các nhân vật được nhắc đến trong câu chuyện trên đều có những đặc điểm chung gì?
(Gợi ý: Những vị quan quyền cao chức trọng nhưng lại có đức tính tiết kiệm càng khiến cho mọi người thêm ngưỡng mộ).
2, Bạn hãy lấy ví dụ từ đông tây kim cổ về người tự chuốc lấy tai họa vì sống xa hoa vô độ.
Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/48868
