[ChanhKien.org]
*: Ôn hòa mà nghiêm trang
Nguyên văn
子温而厉，威而不猛，恭而安。(《论语·述而第七》)
Hán Việt
Tử ôn nhi lệ, uy nhi bất mãnh, cung nhi an. (“Luận ngữ – Thuật nhi đệ thất”)
Phiên âm
Zǐ wēn ér lì, wēi ér bù měng, gōng ér ān. (Lúnyǔ · Shù ér dì qī)
Chú âm
子 (ㄗˇ) 温 (ㄨㄣˉ) 而 (ㄦˊ) 厉 (ㄌㄧˋ)，威 (ㄨㄟˉ) 而 (ㄦˊ) 不 (ㄅㄨˋ) 猛 (ㄇㄥˇ)，恭 (ㄍㄨㄥˉ) 而 (ㄦˊ) 安 (ㄢˉ)。（《论 (ㄌㄨㄣˊ) 语 (ㄩˇ) · 述 (ㄕㄨˋ) 而 (ㄦˊ) 第 (ㄉㄧˋ) 七 (ㄑㄧ)》)
Diễn nghĩa
Khổng Tử ôn hòa mà nghiêm trang, uy nghi mà không cứng nhắc, khiêm cung mà dễ chịu.
Nghiên cứu và phân tích
Đây là lời tán dương của học trò dành cho Khổng Tử. Khổng Tử cho rằng mặc dù con người có thất tình lục dục, nhưng hết thảy những tình cảm và dục vọng truy cầu của con người đều phải phù hợp với nguyên tắc “trung hoà”. Ông cho rằng “quá” hay “bất cập” thì đều không được. Cách mà Khổng Tử tự lấy mình làm gương thông qua những hành động trong thực tiễn cuộc sống cũng có thể nói là phù hợp với nguyên tắc trung dung.
Câu hỏi mở rộng
1. Phải làm thế nào mới có thể làm được “ôn nhi lệ” (ôn hoà mà nghiêm trang)?
2. Mỗi người đều có một tính cách khác nhau. Tính cách của bạn là như thế nào? Bạn cần sửa đổi ra sao để không bị “quá” hoặc “bất cập”? (Gợi ý: ví dụ, người quá thẳng thắn thì cần thận trọng, đừng quá nhanh mồm nhanh miệng mà gây tổn thương cho người khác).
Tài liệu đọc hiểu
Nho nhã lịch thiệp mới thành quân tử
Một ngày nọ, khi đang ngồi rảnh rỗi ở nhà, Khổng Tử cảm thán nói với con trai Khổng Lý rằng: “Bậc quân tử không thể không học hành, khi gặp mặt người khác không thể không chỉnh trang. Bởi nếu không chỉnh trang thì ngoại hình sẽ không tươm tất, diện mạo không chỉnh tề, bằng như không tôn trọng đối phương, không tôn trọng người khác cũng bằng như thất lễ, mà thất lễ thì không thể đứng vững trong xã hội. Người dù đứng từ xa cũng có thể thu hút ánh nhìn là người biết chỉnh trang gọn gàng chỉn chu; người gần gũi người khác mà khiến người ta sáng tỏ trong lòng là người có học vấn uyên bác”.
Khổng Lý nghe xong liền hỏi rằng: “Vậy ý cha là bậc quân tử nhất định phải khéo léo chỉnh trang bản thân. Nhưng chẳng phải cha thường dạy con rằng, bậc quân tử chỉ cần giữ vững bản chất, không cần chú trọng đến vẻ hào hoa bên ngoài sao?”
Khổng Tử nói: “Lý à! Vậy là con vẫn chưa hiểu được ý của ta. Phong thái bên ngoài cũng quan trọng như bản chất vậy, nho nhã lịch thiệp mới có thể trở thành bậc quân tử. Nếu một người quá chất phác thì anh ta sẽ trông lỗ mãng, thô tục. Nhưng cũng không nên quá chú trọng đến vẻ bề ngoài. Nếu một người quá ư trau chuốt, hoa mỹ hơn là chân thực thì người ấy sẽ trở nên giả tạo và phô trương. Những kẻ hoa ngôn xảo ngữ, ra vẻ tử tế lại chẳng mấy khi có được lòng nhân đức. Chỉ khi kết hợp hài hòa giữa bản chất giản dị và phong thái nho nhã lịch thiệp thì mới là người quân tử!”
Người quân tử là hình mẫu nhân cách lý tưởng của Nho gia, cũng là tấm gương và tiêu chuẩn hành vi cho người bình thường. Nhưng để trở thành người quân tử thì không phải là việc dễ dàng, cần phải nắm vững và cân bằng mối quan hệ giữa phong thái bên ngoài và bản chất bên trong. “Văn chất bân bân, nhiên hậu quân tử” (Nho nhã lịch thiệp mới thành quân tử) cũng là một biểu hiện của đạo trung dung của Nho gia. Nho gia giảng rằng “quá do bất cập” (“thái quá” hay “chưa đạt đến” đều không được), quá chỉn chu hay quá xuề xòa đều không thể coi là bậc quân tử. Chỉ có hài hòa giữa phong thái bên ngoài và bản chất bên trong thì mới có thể đạt đến cảnh giới của bậc quân tử.
Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/48868
