Tinh giải luận ngữ (45): Hiếu chi giả bất như lạc chi giả

[ChanhKien.org]

Nguyên văn:

子曰：「知之(1)者不如好(2)之者，好之者不如樂之者。」(《論語•雍也第六》)

Hán Việt:

Tử viết: “Tri chi giả, bất như hiếu chi giả; hiếu chi giả, bất như lạc chi giả”. (Luận Ngữ, chương 6 Ung Dã)

Phiên âm:

Zǐ yuē: “Zhīzhī (1) zhě bùrú hǎo (2) zhī zhě, hǎo zhī zhě bùrú lè zhī zhě”.

Chú âm:

子ㄗˇ曰ㄩㄝ：「知ㄓ之(1)ㄓ者ㄓㄜˇ不ㄅㄨˋ如ㄖㄨˊ好(2)ㄏㄠˇ之ㄓ者ㄓㄜˇ，好ㄏㄠˇ之ㄓ者ㄓㄜˇ不ㄅㄨˋ如ㄖㄨˊ樂ㄌㄜˋ之ㄓ者ㄓㄜˇ。」

Chú thích:

1. 之(Chi): Chỉ những thứ nên cần phải học tập, như: kỹ nghệ, văn học, đức hạnh, đạo lý, tu tâm dưỡng tính…

2. 好 (Hiếu): Cùng âm đọc là “hào” của chữ 浩 (hạo), ý nghĩa là yêu thích.

Giải thích:

Lão Tử nói: “Người học tập mà đã biết được ý nghĩa, sẽ không bằng người học tập mà yêu thích nó, nhưng người đã sinh ra yêu thích rồi, lại không bằng người vui thích học tập”.

Nghiên cứu phân tích:

Tùy theo việc không ngừng học tập thâm sâu và thuần thục, mà tư tưởng của người học sẽ càng lý giải sâu sắc hơn. Ví dụ, khi phát hiện ra một vài cách nghĩ của tự mình là sai, nếu như có thể lĩnh hội được thâm sâu hơn, thì không những có thể chỉnh sửa lại những tư tưởng bất hảo, cũng có thể tạo lập thành những quan niệm chính xác, cũng có thể tu chính lại những tâm thái không đúng đắn. Từ đó mà biểu hiện ra càng hiếu Đạo hơn, tư tưởng và tâm thái dần dần sẽ càng thuần chính hơn, niệm đầu cũng sẽ càng thuần chính hơn, nên biểu hiện và lời nói sinh ra khi này sẽ làm cho quan hệ của mình với người và sự việc khác sẽ càng đúng đắn hơn, từ đó làm hoàn cảnh cũng sẽ được cải thiện tốt hơn lên. Vòng lặp tuần hoàn tốt này sẽ chứng thực cho đạo lý, đức hạnh và tâm tính mà người học đã học tập là có lợi cho mọi người và lợi cho mình, là điều có thể không ngừng thăng hoa, đương nhiên người học sẽ vui thích học không biết mệt mỏi.

Nhan Hồi là người hiếu học, thật thà, hiền hậu, cuộc sống tuy nghèo khó nhưng rất vui vẻ học tập không mệt mỏi, được Khổng Tử khen ngợi. Khổng Tử nói: “Người hiền như Hồi, cuộc sống thanh đạm, với một giỏ cơm, một bầu nước, nhà ở trong ngõ hẹp, người khác không chịu được, nhưng Hồi vẫn không thay đổi niềm vui. Thật là người hiền như Hồi vậy” (Luận Ngữ chương 6 Ung Dã). Cảnh giới của người vui thích học tập là tự mình thấy vui thích, nhưng thường dưới con mắt mọi người lại cho rằng thế là quá khổ. Có nhiều ví dụ tương tự như thế: “Khổng Tử tại nước Tề nghe nhạc Thiều (là một khúc nhạc của vua Thuấn), ba tháng ăn thịt mà không cảm nhận được mùi vị của thịt” (Luận Ngữ, chương Thuật nhi), cũng như “sống đạm bạc, ăn gạo thô, uống nước lã, co tay mà gối đầu, thì niềm vui cũng ở trong đó rồi” (Luận Ngữ, chương Thuật nhi).

Câu hỏi mở rộng:

1, Người có kỹ năng tuyệt vời có khi đề cao kỹ thuật thì sẽ tiến nhập vào trạng thái hồn nhiên vong ngã, tự đạt niềm vui, tâm tính thăng hoa, cảnh giới tư tưởng đề cao thì có thể sẽ càng cảm nhận được vui vẻ. Là sinh mệnh sau khi phản bổn quy chân, bản nguyên chính là vô tư vô ngã, là tự thấy vui vẻ vô cùng hay sao? Ba cảnh giới vô tư vô ngã, phản bổn quy chân và tự đắc kỳ lạc này chẳng phải có mối liên hệ cao độ sao? Có thể nói những người thích làm việc thiện, bố thí, cho dù ở đâu thì cũng vị tha nghĩ đến người khác, việc gì thì đầu tiên cũng nghĩ đến người khác trước thì chẳng phải là sẽ mang đến cho tự mình hạnh phúc may mắn sao?

2, Cảnh giới của người vui thích học tập có thể là gợi mở cho con người hiện tại. Tự đắc kỳ lạc luôn là niềm vui thực sự xuất phát từ nội tâm, bởi vì sau khi tiến sâu hơn vào tầng diện nội tại của tinh thần, thì sẽ thể ngộ được bản tính, thiện tâm và đạo lý thuần chân của mình và cảm giác trải nghiệm đến sự sung mãn, vĩnh hằng, hạnh phúc; còn sự hưởng thụ vật chất trong xã hội hiện thực ngày nay sẽ thường cảm giác thấy hư không trống rỗng, thoảng qua ngắn ngủi và cảm thấy thất vọng. Chẳng phải là con người hiện đại đang quá chú trọng vào văn minh khoa học kỹ thuật vật chất? Theo tư tưởng Trung dung thì chẳng phải là nên chú trọng hơn về văn minh tinh thần hay sao?

Câu chuyện thành ngữ:

Vi thiện tối lạc

Lưu Thương là con trai của Lưu Tú, năm 15 Kiến Vũ được phong làm Đông Bình Công, năm 17 Kiến Vũ được phong vương.

Lưu Thương là người uyên bác đa tài, nên Hán Minh Đế rất trọng dụng ông, mỗi khi ra ngoài đi thị sát, đều giao kinh thành cho ông quản lý. Mặc dù có địa vị cao quý, nhưng Lưu Thương không bao giờ có thói quen của giới hoàng thân quốc thích tỏ ra kiêu ngạo ngông cuồng theo đuổi lạc thú, trái ngược lại, ông rất quan tâm đến cuộc sống của bá tánh, thường thường có những lời khuyên với Hán Minh Đế, đã có nhiều cống hiến quan trọng cho thời “thịnh trị thái bình” trong những năm đầu của nhà Đông Hán.

Do phẩm chất đạo đức đôn hậu, chân thành với người khác, nên thanh danh của ông ngày càng cao, do vậy ông rất lo lắng bất an, đã nhiều lần thỉnh cầu vua cha xin từ chức, muốn trở về vùng đất được phong là Đông Bình (ngày nay là huyện Đông Bình tỉnh Sơn Đông), vua cha Hán Minh Đế đã trì hoãn rất lâu rồi mới chấp nhận.

Sau khi về Đông Bình, Lưu Thương vẫn đóng góp rất nhiều những kiến giải có ích đối với quốc gia đại sự. Hán Minh Đế rất quan tâm đến ông, có lần đã hỏi ông khi ở nhà thì làm điều gì là vui thích nhất, Lưu Thương đáp: “Vi thiện tối lạc”.

“Vi thiện tối lạc”: ý nghĩa là làm việc thiện là việc vui vẻ nhất.

(Trích từ “Hậu Hán thư, tập 42”)

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/48868