-
- Hăng say đến quên ăn, vui vẻ đến quên sầu
Nguyên văn
叶公(1)问孔子于子路，子路不对(2)。子曰：“女(3)奚不(4)曰：‘其为人也，发愤忘食，乐以忘忧，不知老之将至云尔(5)’。”(《论语·述而第七》)
Hán Việt
Diệp Công vấn Khổng Tử ư Tử Lộ, Tử Lộ bất đối. Tử viết: Nhữ hề bất viết: “Kỳ vi nhân dã, phát phẫn vong thực, lạc dĩ vong ưu, bất tri lão chi tương chí vân nhĩ.” (Luận ngữ – Thuật nhi đệ thất”)
Phiên âm
Shègōng wèn Kǒngzǐ yú Zǐlù, Zǐlù bù duì. Zǐ yuē: “Rǔ xī bù yuē: ‘qí wéirén yě, fāfèn wàng shí, lè yǐ wàng yōu, bùzhī lǎo zhī jiāng zhì yún ěr.’” (“Lúnyǔ · Shù ér dì qī”)
Chú âm
叶 (ㄕㄜˋ) 公 (ㄍㄨㄥ) 问 (ㄨㄣˋ) 孔 (ㄎㄨㄥˇ) 子 (ㄗˇ) 于 (ㄩˊ) 子 (ㄗˇ) 路 (ㄌㄨˋ) ，子 (ㄗˇ) 路 (ㄌㄨˋ) 不 (ㄅㄨˋ) 对 (ㄉㄨㄟˋ) 。子 (ㄗˇ) 曰 (ㄩㄝ) ： “女 (ㄖㄨˇ) 奚 (ㄒㄧˊ) 不 (ㄅㄨˋ) 曰 (ㄩㄝ) ： ‘其 (ㄑㄧˊ) 为 (ㄨㄟˊ) 人 (ㄖㄣˊ) 也 (ㄧㄝˇ) ，发 (ㄈㄚ) 愤 (ㄈㄣˋ) 忘 (ㄨㄤˋ) 食 (ㄕˊ) ，乐 (ㄌㄜˋ) 以 (ㄧˇ) 忘 (ㄨㄤˋ) 忧 (ㄧㄡ) ，不 (ㄅㄨˋ) 知 (ㄓ) 老 (ㄌㄠˇ) 之 (ㄓ) 将 (ㄐㄧㄤ) 至 (ㄓˋ) 云 (ㄩㄣˊ) 尔 (ㄦˇ) ’ 。” ( 《论 (ㄌㄨㄣˊ) 语 (ㄩˇ) · 述 (ㄕㄨˋ) 而 (ㄦˊ) 第 (ㄉㄧˋ) 七 (ㄑㄧ) 》 )
Chú thích
1. 叶公 (Diệp Công): chữ “叶” (Diệp) đồng âm với chữ “社” (Xã). Diệp Công họ Thẩm, tên Chư Lương, là một quan đại phu của nước Sở, được phong đất tại thành Diệp (nay thuộc phía Nam huyện Diệp, tỉnh Hà Nam), nên ông được gọi là Diệp Công.
2. 不对 (Bất đối): Tử Lộ không đáp lời (có lẽ do rất khó có thể miêu tả một nhân vật như Khổng Tử).
3. 女 (Nữ): tức là “汝” (Nhữ) – đại từ nhân xưng ngôi thứ hai. Ở đây hiểu là “trò” – cách Khổng Tử gọi Tử Lộ khi nói chuyện.
4. 奚不 (Hề bất): tại sao không.
5. 云尔 (Vân nhĩ): chữ “云” là đại từ, có nghĩa là như vậy. Chữ “尔” (nhĩ) đồng âm với chữ “耳”(nhĩ), có nghĩa là chỉ vậy, mà thôi.
Diễn nghĩa
Diệp Công hỏi Tử Lộ về nhân cách của Khổng Tử, Tử Lộ không trả lời. Khổng Tử nghe được liền nói với Tử Lộ rằng: “Sao trò không nói như thế này: ‘Thầy là người mà khi hăng say nỗ lực thì sẽ quên ăn quên uống, khi tâm tình vui vẻ thì sẽ quên hết mọi ưu phiền, ngay cả bản thân mình sắp già rồi cũng chẳng hay biết, chỉ đơn giản vậy thôi’”.
Nghiên cứu và phân tích
Khổng Tử tự thuật về tâm thế học tập của mình là “hăng say đến quên ăn, vui vẻ đến quên sầu”, ngay cả bản thân đã già yếu cũng chẳng nhận ra. Từ đó có thể thấy rằng, Khổng Tử đã tìm được niềm vui vô tận trong việc đọc sách, học tập, không còn cảm thấy ưu phiền vì những chuyện vụn vặt xung quanh nữa nên mới thể hiện ra tinh thần tích cực lạc quan như vậy. Vì quên đi ăn uống, nên chẳng biết nghèo khó, vì quên đi ưu sầu, nên không biết đau buồn, vì quên đi già yếu, nên không biết sinh tử, sống “an bần lạc Đạo” (an cư trong cảnh bần hàn, vui vẻ sống theo Đạo). Cũng nhờ hăng say học tập và làm việc mà ông có thể gác việc ăn uống ngủ nghỉ sang một bên, không còn để tâm tư vào việc mình sắp già yếu hay chưa? Tinh thần hiếu học của Khổng Tử quả là một tấm gương sáng cho người đời sau học hỏi!
Câu hỏi mở rộng
1. Bạn đã từng làm việc gì mà hăng say đến mức quên cả bản thân chưa?
2. Đọc xong bài này, bạn sẽ đối đãi với việc học tập của mình với thái độ như thế nào?
Tài liệu đọc hiểu
Vĩ biên tam tuyệt – Ba lần làm đứt dây sách
Vào những năm cuối đời, Khổng Tử rất thích đọc “Chu Dịch”.
Thời Xuân Thu chưa có giấy viết nên chữ được viết lên trên những mảnh thẻ tre. Người ta nối nhiều thẻ tre lại với nhau bằng dây da làm từ da bò thuộc (còn gọi là “vi”) tạo thành một cuốn sách để đọc. Bình thường sách được cuộn lại, khi đọc mới mở ra. Văn tự và nội dung trong “Chu Dịch” mơ hồ, khó hiểu nên Khổng Tử phải mở ra mở vào từng thẻ tre để đọc đi đọc lại, khiến cho dây da buộc thẻ tre bị đứt nhiều lần (vĩ biên tam tuyệt).
Mặc dù đọc sách nhiều đến thế, nhưng Khổng Tử vẫn không thỏa lòng, ông nói: “Nếu ta sống thêm được vài năm, thì có thể hiểu thêm nhiều hơn nữa về văn tự và nội dung của Chu Dịch”.
Câu “Vĩ biên tam tuyệt” ở đây chỉ tinh thần học tập cần cù, siêng năng.
(Trích “Sử ký – Khổng Tử thế gia”)
Bài tập
Hãy chia sẻ những điển cố về tinh thần “hiếu học” mà bạn biết từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây.
Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/48868
