Tác giả: Đồng Hân
[ChanhKien.org]
Chương 3: Thánh Hiền Tất Thành
Mục 4: Đức giáo vi tiên
Phần thứ ba “Hữu dư lực, tắc học văn” (có dư sức, thì học văn), đây là điều cực kỳ quan trọng trong giáo dục. Bởi vì toàn bộ sáu chương đầu đều là giáo dục về phương diện đạo đức, khi còn dư sức, còn phải “làm” còn dư sức, người hiện đại chỉ chú trọng học tri thức, kỹ năng, còn người xưa lại nhấn mạnh về đạo đức, dùng hai chữ để khái quát, thì chính là “đức giáo”. Đệ Tử Quy đã nhấn mạnh cần chú trọng đạo đức, thuyết minh về đạo đức trên sáu phương diện chủ yếu là hiếu, đễ, cẩn, tín, phiếm ái chúng, thân nhân. Nếu đổi thành lời của người xưa, thì chính là “đức giáo vi tiên”, là điều người người đều rất quen thuộc “đồng mông dưỡng chính, đức giáo vi tiên” (dưỡng chính con trẻ từ nhỏ, học đạo đức trước tiên). Muốn cho con trẻ có được cái nhìn chánh kiến ngay từ thuở nhỏ, buộc trước tiên phải giáo dục đạo đức, phải có đạo đức trước, sau mới là học vấn. Mối quan hệ giữa sáu phần trước và phần thứ bảy, được thể hiện tại “đức giáo vi tiên”; phải làm tốt sáu phần trước thì mới đến điều thứ bảy.
Đầu tiên chúng ta hãy chú ý vào hai chữ “hành vi”. “Hành hữu dư lực” (làm còn dư sức), có thể nói phải trong việc “hành” thì làm được, chữ “hành” này vô cùng quan trọng. Chữ “hành” (行) này có ý là hành động, lại còn có ý là thực hiện, làm được. Hãy xem chữ đức (德) trong “đạo đức”, bên trái là hai người, hai người đang đứng chính là mang ý hành (行). Thế nên, đức không chỉ cần phải dụng tâm, mà càng cần ở hành động. Chữ đạo “道” trong đạo đức mang ý nghĩa trực tiếp là bước đi. Trên thực tế chính là cần phải làm. Nói đến “lực hành tác đáo” (nỗ lực làm được), chúng ta cần phải nỗ lực, phó xuất công phu đi làm.
Liên quan đến “đức giáo vi tiên”, có rất nhiều các câu chuyện và ví dụ, nước Mỹ có một người hiệu trưởng, ông là người duy nhất sống sót trong trại tập trung của Đức quốc xã vào chiến tranh thế giới thứ hai, ông đã viết một lá thư để mỗi một giáo viên trước khi nhận chức đều được đọc. Ông nói trong trại tập trung này, mỗi bác sĩ, hộ lý tiêm thuốc độc, đều là người được huấn luyện chuyên nghiệp, kiến trúc phòng khí độc đều do những kiến trúc sư cực kỳ ưu tú xây dựng, khí độc cũng được các nhà khoa học nghiên cứu nên. Họ làm thế để làm gì? Có phải để giết người không? Bị quỷ giết người lợi dụng, trở thành công cụ giết người. Vậy nên, ông nói phải giáo dục đạo đức đầu tiên, nếu bạn có năng lực mạnh, xây phòng khí độc còn kiên cố hơn nữa, sẽ hại nhiều người hơn nữa, nếu vậy lại không bằng hàng hóa kém chất lượng, những đồ đó có thể bị rò rỉ khí, lại là cơ hội cho người ta có thể sống sót. Mọi người nghĩ xem có phải là đạo lý này không? Một y tá tiêm thuốc độc, kỹ thuật càng tốt thì người chết càng nhiều. Thế nên, vị hiệu trưởng này nhắc nhở mọi người, đạo đức của nhân loại là rất quan trọng.
Có một câu chuyện về nhà khoa học Einstein, từng có phóng viên hỏi ông: “Ngài biết chiến tranh thế giới thứ ba sẽ dùng loại vũ khí nào không?” Ông đáp: “Tôi không biết chiến tranh thế giới thứ ba sẽ dùng loại vũ khí nào, nhưng tôi biết chiến tranh thế giới thứ tư sẽ dùng loại vũ khí gì”. Phóng viên lại hỏi: “Chiến tranh thế giới thứ tư sẽ dùng loại vũ khí gì?” Ông nói: “Nhất định là đá và gậy gỗ!” Ý của ông là vào chiến tranh thế giới thứ ba, khi chiến tranh hạt nhân nổ ra, có thể tất cả mọi thứ đều không còn nữa, cuối cùng nhân loại chỉ có thể bắt đầu lại từ con số không, chỉ có thể lấy đá và gậy gỗ để chiến đấu. Vậy nên, ông muốn nhấn mạnh điều gì? Mặt phụ diện của một nền kỹ thuật không có đạo đức là rất lớn. Nếu một người cầm theo cây gậy lớn nói muốn giết hết người trên toàn thế giới, người ta sẽ cảm thấy người này bị tâm thần. Một người cầm một quả mìn, nói ta sẽ cho nổ hết người trên toàn thế giới, có lẽ cũng bị nhận định giống kẻ tâm thần kia. Nhưng chuyện mà Einstein nói không phải là chuyện cổ tích nghìn lẻ một đêm.
Có kẻ độc tài tà ác muốn giết hết người trên toàn thế giới, hiện nay anh ta thật sự có thể làm được, chỉ cần nhấn vào nút bấm kích hoạt vũ khí hạt nhân. Bạn đánh anh ta, anh ta cũng sẽ đánh bạn, đều biết rằng vũ khí hạt nhân hiện nay có thể hủy diệt mấy lần trái đất này. Đây có phải là trí tuệ không? Kỳ thực là vô cùng ngu xuẩn. Bạn có khả năng nghiên cứu tạo ra những thứ mới, liệu bạn có khả năng khống chế phát minh đó không bị tà ác lợi dụng chăng? Quả thực là không có cách nào. Trước kia có người nói: “Lấy đá tự đập vào chân mình, là làm tổn thương bản thân; vũ khí hạt nhân hiện nay phóng đi, không chỉ là làm tổn thương bản thân, tổn thương gia đình, quốc gia của mình, mà là hủy diệt cả thế giới này, liệu có nghiêm trọng hay không?” Tốn sức vác đá, tổn thương chân còn có thể về nhà dưỡng thương; nhấn nút bom hạt nhân rất nhẹ nhàng, trái đất bị hủy, bạn sẽ đi về đâu đây? Nhân loại ngày nay đang đối diện với vấn đề ấy, vậy nên điểm này là cực kỳ quan trọng với người làm giáo viên. Giữa chúng ta và con trẻ, chúng ta nên để những thứ tốt đẹp ảnh hưởng con trẻ. Vì sao cần nói điều này? Đây là một vấn đề to lớn, nếu chúng ta không trọng đức thì lại không được.
Thời xưa rất chú trọng vào nỗ lực thực hành, khi học tập Đệ Tử Quy có hai điều cực kỳ quan trọng, một là lập chí cao xa, hai là đi vào thực tiễn. Chúng ta cần đi làm một cách thiết thực, khi đạt đến một tầng diện nhất định, mới có thể chân chính cảm nhận được sự tốt đẹp, như thế mới được tính là thật sự làm được. Khi bạn đã làm được, bạn sẽ phát hiện vẫn còn không gian, sẽ phát hiện mình vẫn có thể làm được tốt hơn, vẫn còn khuyết điểm, thiếu sót; nếu bạn không làm được, bạn sẽ không phát hiện, không cảm nhận ra. Tôi cảm thấy hai điều này là đồng nhất, vì đầu tiên cần phải lập chí cao hơn, là bản thân thật sự nhận thức đến, thế nên lập chí thế nào là rất quan trọng, cần phải lập chí cao xa.
Điều thứ hai là bắt đầu làm từ việc nhỏ. Vì sự quản lý ở trường, khi ép buộc quá chặt, nếu đè ép vào đúng điểm yếu của người ta, nó có khả năng sẽ ép người ta sụp đổ. Nhưng chính niệm lập chí cao xa càng mạnh, ý chí người này càng mạnh, càng có thể siêu việt những áp lực đè nén kia. Ai cũng không thể cưỡng chế mọi người có ý chí cao xa, nhưng mục tiêu của bạn nhất định phải rõ ràng, điều này cực kỳ quan trọng. Đương nhiên có những việc nhỏ, chúng ta nhất định phải làm được, làm tốt, đây cũng rất quan trọng. Nếu không làm, thì sẽ không thấy được sự cao rộng kia. Nếu đã đạt đến cảnh giới đó, bạn xem thử, ồ, thì ra còn có cảnh giới cao hơn nữa.
