24 tiết khí (2): Thiên can địa chi

Tác giả: Trương Tuệ Châu – Đan Dương

[ChanhKien.org]

Lịch pháp Trung Quốc dùng chu kỳ thời gian Mặt Trăng quay một vòng quanh Trái Đất (29,5306 ngày) là một tháng, dùng chu kỳ thời gian Trái Đất quay một vòng quanh Mặt Trời (365,2419 ngày) là một năm. Vì để làm cho số ngày trung bình của một năm (ở đây hiểu là số ngày của 12 vòng Mặt Trăng quay quanh Trái Đất là 354 hoặc 355 ngày) khớp với số ngày của một năm Trái Đất quay quanh Mặt Trời, người xưa đã định ra tháng nhuận. Dựa theo ghi chép từ thế kỷ VI trước Công Nguyên, Trung Quốc đã bắt đầu định ra 19 năm có 7 năm nhuận hoặc có 7 tháng nhuận để cân đối giữa âm lịch và dương lịch.

Lịch pháp Trung Quốc dùng thiên can và địa chi để làm tên gọi cho năm và ngày, thiên can có 10 can, vì thế chúng thường được gọi là thập can với thứ tự được quy định như sau: Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quý. Địa chi có 12 chi, theo thứ tự là: Tý, Sửu, Dần, Mão, Thần (Thìn), Tị, Ngọ, Vị (Mùi), Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Trong đó, Giáp, Bính, Mậu, Canh, Nhâm là dương can; Ất, Đinh, Kỷ, Tân, Quý là âm can. Tý, Dần, Thần (Thìn), Ngọ, Thân, Tuất là dương chi; Sửu, Mão, Tỵ, Vị (Mùi), Dậu, Hợi là âm chi. Dương can đối ứng với dương chi, âm can đối ứng với âm chi, thành vòng tuần hoàn giáp tý (còn gọi là vòng hoa giáp) 60 năm một chu kỳ.[1]

22 thiên can địa chi này tuy phức tạp nhưng lại có trình tự, mang đầy tính viên dung và tính quy luật trong đó. Chúng biểu thị cho quy luật vận hành của đại tự nhiên, tức là sự vận động tương hỗ giữa thời không (thời gian và phương vị), cũng là kết quả của tác dụng giữa “âm” và “dương”. Lịch pháp Trung Quốc đã thể hiện đầy đủ tư tưởng về âm dương ngũ hành, ẩn chứa quy luật vận hóa tuần hoàn của tự nhiên.

Dịch từ: https://media.zhengjian.org/media/zjbooks/chinesecalendar/tgdz.html

[1] Chỉ có âm can mới có thể ghép với âm chi, dương can mới có thể ghép với dương chi.