24 tiết khí (10): Lập thu và Xử thử

Tác giả: Trương Tuệ Châu – Đan Dương

[ChanhKien.org]

Lập thu

Lập thu là tiết khí thứ 13 trong 24 tiết khí, là tiết khí bắt đầu mùa thu. Tiết lập thu bắt đầu vào khoảng ngày 7 hoặc ngày 8 tháng 8 (dương lịch), khi Mặt Trời di chuyển đến đường hoàng kinh 135°. Sách Nguyệt lệnh thất thập nhị hậu tập giải viết: “Lập thu là tiết tháng 7, lập là kiến lập. Mùa thu (秋) cũng là thu lại (揪), vạn vật đến lúc đó đã thu lại”. Lập thu thông thường biểu thị cái nóng nực của mùa hè sắp qua đi và mùa thu sắp đến. Sau tiết lập thu, mỗi lần có mưa thì thời tiết lại mát mẻ, vì thế mà có câu “nhất trường thu vũ nhất trường hàn” (mỗi trận mưa thu là một đợt lạnh). Bộ sách Tứ dân nguyệt lệnh đồ sộ thời Đông Hán có viết: “Triêu lập thu, lãnh sưu sưu; dạ lập thu, nhiệt đáo đầu” (sáng lập thu, lạnh hiu hiu; tối lập thu, nóng đến đầu).

Vào thời nhà Chu, trong ngày lập thu, Thiên tử đích thân dẫn tam công cửu khanh, chư hầu đại phu ra ngoài thành phía tây nghênh thu, cử hành lễ tế. Theo ghi chép vào thời Tống, ngày lập thu trong cung cần mang chậu cây ngô đồng vào nội điện, chờ đến thời khắc “lập thu” thì các quan thái sử sẽ cất tiếng báo tấu. Tấu xong, cây ngô đồng rụng một, hai chiếc lá như là tiếng hồi đáp, ngụ ý báo mùa thu đến.

Xử thử

Xử thử là tiết khí thứ 14 trong 24 tiết khí. Tiết xử thử bắt đầu vào khoảng ngày 23 hoặc ngày 24 tháng 8 (dương lịch), khi Mặt Trời di chuyển đến đường hoàng kinh 150°. Sách Nguyệt lệnh thất thập nhị hậu tập giải của triều Minh viết: “Xử thử là tiết trong tháng 7, xử nghĩa là dừng, khí nóng lúc này đã ngừng”. “Xử” có ý là ẩn giấu, ngừng hẳn, “xử thử” biểu thị những ngày nóng nực của mùa hạ sắp kết thúc rồi.

Sau tiết xử thử, khí nóng tuy dần dần tiêu mất, nhưng trời vẫn còn nóng. Cho nên có câu “Thu lão hổ, độc như hổ” (nắng gắt cuối thu độc như hổ, lão hổ nghĩa là nắng gắt). Sách Thanh gia lục của Cố Thiết Khanh cũng viết: “Thổ tục dĩ xử thử hậu, thiên khí do huyên, ước tái lịch thập bát nhật nhi thủy lương; ngạn vân ‘xử thử thập bát bồn’, vị mộc dục thập bát nhật dã”, nghĩa là vẫn còn 18 ngày nóng đổ mồ hôi như tắm, sau đó nhiệt độ sẽ dần dần hạ thấp.

Dịch từ:

https://media.zhengjian.org/media/zjbooks/chinesecalendar/13.html

https://media.zhengjian.org/media/zjbooks/chinesecalendar/14.html