Câu chuyện thành ngữ: “Bàn việc binh trên giấy”

Tác giả: Lưu Tân Vũ chỉnh lý

[ChanhKien.org]

Năm 264 trước Công Nguyên, nước Tần tấn công nước Hàn, tiến quân dọc theo bờ bắc sông Hoàng Hà hướng về phía Đông, hai năm sau (năm 262 trước Công Nguyên), quân Tần đã chia cắt được nước Hàn với các lãnh thổ phía bắc quận Thượng Đảng. Người đứng đầu quận Thượng Đảng đầu hàng nước Triệu. Nước Triệu đã thu nạp được quận Thượng Đảng.

Nước Tần tất nhiên không bằng lòng việc vùng đất sắp chiếm được bị nước khác cướp mất, hai năm sau (năm 260 trước Công Nguyên), nước Tần tấn công Thượng Đảng, khi đại tướng quân nước Triệu là Liêm Pha dẫn viện quân đến, Thượng Đảng đã bị vây hãm. Quân Tần lúc đó tiếp tục tiến đánh nước Triệu với khí thế không thể ngăn cản, Liêm Pha liên tiếp gặp bất lợi, cuối cùng thoái lui về ải Trường Bình (Cao Bình, Sơn Tây), xây dựng thành lũy, cố thủ không xuất binh. Liêm Pha cho rằng quân Tần từ xa đến, chắc chắn không thể đánh lâu dài, ông dự định đợi cho đến khi quân Tần rút lui, mới tiến hành xuất kích. Quân Tần nhìn ra điều này, nếu như không trừ bỏ Liêm Pha, sẽ không thể tiêu diệt được quân Triệu.

Nước Tần phái người phao tin đồn tại thủ đô nước Triệu là Hàm Đan (Hàm Đan, Hà Bắc) rằng: “Liêm Pha đã quá già rồi, đã mất hết nhuệ khí, do đó liên tiếp thất bại. Ông ta biết rằng bản thân không phải là đối thủ của nước Tần, đã trở thành một kẻ nhu nhược, không dám xuất chiến. Nước Tần sợ nhất là Triệu Quát, chỉ cần Triệu Quát không đứng ra làm thống soái, nước Tần nhất định sẽ giành chiến thắng.” Vua nước Triệu đã tin theo lời đồn, miễn chức Liêm Pha, ra lệnh cho Triệu Quát kế nhiệm.

Triệu Quát là con trai của Triệu Xa, một danh tướng nước Triệu, có tài ăn nói và trí thông minh tuyệt đỉnh, tự cho rằng bản thân có tài quân sự thiên hạ vô song. Lúc Triệu Xa còn sống, giữa hai cha con bàn luận về binh pháp, người cha thường bị người con bắt bẻ đến mức á khẩu không còn lời nào. Có người nói: “Con nhà danh tướng, quả nhiên có tài”. Nhưng Triệu Xa lại không nghĩ như vậy, ông nói: “Chiến tranh là việc đại sự liên quan đến sống chết, nó nói ra một cách nhẹ nhàng như vậy, hễ đảm nhiệm chức đại tướng, nhất định sẽ thất bại”.

Do đó, sau khi Triệu Quát nhận chức tổng tư lệnh, mẹ của ông lập tức dâng tấu lên vua nước Triệu, nói: “Triệu Quát không phải là người có tài làm đại tướng, xin bệ hạ đừng phái ra trận”. Vua Triệu cho rằng mẹ Triệu Quát khiêm nhượng, bà nói: “Lúc cha nó lãnh binh, những tiền thưởng có được, toàn bộ đều phân chia cho kẻ dưới. Trong ngày nhận mệnh lệnh lãnh binh, ngay lập tức vào quân doanh ở, cùng với binh sĩ đồng cam cộng khổ, không hỏi gì đến việc trong nhà nữa. Gặp phải khó khăn, ông ấy nhất định trưng cầu hỏi ý kiến của mọi người, trước giờ không dám tự mình cho là đúng. Thế nhưng lúc Triệu Quát nhận mệnh làm tổng tư lệnh thì uy phong lẫm liệt, trong quân doanh, không ai dám ngước lên nhìn nó. Những tiền tài mà nó được ban thưởng thì chuyển toàn bộ về nhà. Cha nó lúc sắp chết đã từng dặn dò kỹ lưỡng, bất luận thế nào cũng không được để Triệu Quát làm đại tướng”. Vua Triệu vẫn không chịu thay đổi mệnh lệnh, mẹ Triệu Quát thỉnh cầu: “Nếu như nhất định phải dùng nó, vạn nhất người bị chết, nước bị nhục, cầu xin bệ hạ xá miễn cho cả nhà chúng tôi”. Vua Triệu đồng ý.

Vua Tần sau khi nghe được tin Triệu Quát làm đại tướng, mệnh lệnh cho Bạch Khởi, là tướng nước Tần vốn khiến cho các nước khác sợ hãi nhất, làm đại tướng quân. Do e rằng uy danh của Bạch Khởi khiến cho Triệu Quát sợ hãi, không dám xuất chiến, dẫn đến không bắt được quân chủ lực của nước Triệu, Vua Tần hạ lệnh, ai dám tiết lộ danh tính của Bạch Khởi, lập tức xử trảm.

Triệu Quát sau khi nhận mệnh, thì loại bỏ các công trình phòng ngự, đích thân thống lĩnh quân tinh nhuệ, áp dụng chiến thuật đột phá để tấn công doanh trại yếu nhất của quân Tần. Bạch Khởi ra lệnh rút lui. Sau khi Triệu Quát đột phá được trận địa của quân Tần, vẫn duy trì thế tấn công mạnh mẽ để khuếch đại chiến thắng, Bạch Khởi ra lệnh tiếp tục rút lui, sau đó phái quân cắt đứt đường rút lui của Triệu Quát. Kết quả là quân của Triệu Quát bị chia làm hai, Triệu Quát và quân tinh nhuệ bị chia cắt ở phía trước, đội quân phía sau bị bỏ lại ở trận địa ải Trường Bình. Sau đó Bạch Khởi cắt đứt đường tiếp viện quân lương của quân Triệu, quân Triệu bắt đầu thiếu lương thực.

Triệu Quát đã tung ra một số cuộc tấn công dữ dội nhất, hy vọng thoát ra khỏi vòng vây, nhưng tất cả đều thất bại. Các lý thuyết quân sự mà Triệu Quát nói ra một cách thuộc làu, thì nay đều không có tác dụng, ông không thể không làm theo phương pháp của Liêm Pha, chuyển từ tấn công sang phòng thủ, chờ quân tiếp viện. Tuy nhiên, tình hình lúc này đã thay đổi, quân đội đã bị chia cắt, lương thảo lại cạn kiệt, thủ cũng không thủ được nữa. Triệu Quát gắng gượng chống đỡ trong bốn mươi sáu ngày, hết sạch lương thảo, bị ép phải xông ra đánh lần cuối cùng, phân binh làm bốn đội, lần lượt phá vòng vây, nhưng vẫn thất bại, bản thân cũng chết dưới loạn tiễn. Quân Triệu còn lại bốn mươi vạn người, toàn bộ đầu hàng.

Bạch Khởi lệnh cho bốn mươi vạn hàng binh, tiến vào một thung lũng ở gần ải Trường Bình, đem chặn hai đầu thung lũng. Lệnh cho quân Tần mai phục ở đỉnh núi từ trước, ném đất đá xuống, bốn mươi vạn người toàn bộ bị chôn sống. Nước Triệu suy tàn từ đây.

Người đời sau đã đem việc Triệu Quát nói việc đánh trận thì thuộc làu, làm thì lại thất bại thảm hại quy nạp thành một câu thành ngữ “Bàn việc binh trên giấy”. Câu thành ngữ này chỉ việc hiểu lý luận nhưng lại không biết ứng dụng thực tế.

Tại sao cha mẹ của Triệu Quát biết rằng Triệu Quát không phải là tướng tài? Triệu Xa, người đã trải qua trăm trận, biết mình cần phải thận trọng trong chiến đấu, Triệu Quát không hề thận trọng, do đó ông biết Triệu Quát lãnh binh tất bại. Mà ngẫm thì thấy quả thực việc Triệu Quát không cẩn trọng, liều lĩnh, khinh địch nhất định đã sớm được nhiều người biết đến, nếu không thì nước Tần đã không chọn Triệu Quát làm đối thủ của mình. Triệu mẫu không hiểu quân sự, nhưng qua việc nhỏ nhặt là Triệu Quát không thể đồng cam cộng khổ cùng với thuộc hạ cũng biết rằng con mình không phải là tướng tài. Xem ra thì tướng tài nhất định phải biết binh pháp, cẩn thận khi đối đầu với quân địch, là một người chú trọng tiểu tiết. Vua nước Triệu xét người không minh, lâm trận thay tướng, không nghe khuyên giải, cuối cùng dẫn đến đại bại, có thể nói là tự làm tự chịu.

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/24584