Tác giả: Như Sơ
[ChanhKien.org]
Từ xưa đã có câu: “Quân tử nên ôn văn như ngọc” (ôn văn ý chỉ ôn hòa, văn nhã). Trong chuẩn mực đạo đức truyền thống, người ta dạy rằng “làm người thì nên làm một bậc quân tử”, mà người quân tử có một đặc điểm là “ôn văn như ngọc”. Nhìn lại các kinh điển cổ xưa, từ “quân tử” luôn gắn liền với ôn văn, nhã nhặn, phong thái ung dung, khiêm hòa và lễ độ, đó là đạo mà người quân tử đối đãi và xử sự với người và sự việc, vừa có lễ tiết, lại vừa cao quý, nho nhã, chính là “ôn văn”. Biểu hiện cụ thể là: trên con đường quan lộ thì không nịnh bợ quyền quý; trong đời sống thì không ỷ thế hiếp người; trong gia đình thì không độc đoán chuyên quyền. Đúng như câu: “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất” (Giàu sang không thể làm sa ngã, nghèo khổ không thể làm đổi chí, uy quyền không thể làm khuất phục). Ngọc là thứ vừa quý giá vừa thuần khiết, tuy có giá trị cao nhưng không hề dung tục, tầm thường như vàng bạc.
Quân tử như ngọc, tự nhiên cao quý, mà cao quý thì chú trọng phong độ. Người có phong độ thì sẽ không tranh giành hơn thua với kẻ phàm phu tục tử, ngược lại sống thanh đạm, không ham danh lợi, chỉ cầu chí hướng cao xa. Vì thế, những ai ngày nay còn tranh đấu vì chút lợi nhỏ, ắt không phải là người quân tử.
Quân tử như ngọc, tự sẽ biết khiêm nhường hòa ái. Người khiêm hòa thì sẽ không cậy tài mà kiêu ngạo, không ỷ thế mà hiếp đáp người khác, ngược lại, nhờ biết tự xét mình mà trở nên khoan dung độ lượng. Bởi vậy, những kẻ ngày nay chỉ đạt được chút thành tựu đã vội kiêu căng ngạo mạn, tự cho mình là đúng, thì chắc chắn không phải là quân tử.
Quân tử như ngọc, tự nhiên thuần khiết. Người thuần khiết thì phẩm hạnh sẽ tự nhiên hợp nhất với đạo Trời, giống như ngọc được hình thành một cách tinh khiết tự nhiên, thiên nhân hợp nhất, trắng trong không tì vết. Vì vậy, những kẻ ngày nay vì lợi lộc mà bán đứng lương tri, vì dục vọng mà đánh mất đạo đức, cho dù bề ngoài có hào nhoáng đến đâu, cũng không phải là quân tử.
Quân tử như ngọc, tự có khí tiết. Người có khí tiết, dù đối mặt với cường quyền đen tối cũng thà làm ngọc nát chứ không làm ngói lành. Vì thế, những kẻ ngày nay vì lòng tham dục mà tiếp tay cho kẻ ác, vì sợ hãi tà ác mà cúi đầu khuất phục, vì cầu bảo vệ bản thân mà tự dối mình lừa người, thì chí khí đã tiêu tan, khí tiết đã mất hết, hoàn toàn đi ngược lại con đường của bậc quân tử.