Câu chuyện thành ngữ: “Đất lở ngói tan”

Đệ tử Đại Pháp Hà Bắc chỉnh lý

[Chanhkien.org]

[Giải nghĩa] “Thổ băng ngõa giải” – miêu tả cảnh tượng giống như đất bị sụt lở, ngói bị tan nát. Hình dung cảnh tượng hay sự việc đã triệt để tan vỡ, đổ nát mà không cách nào cứu vãn được.

[Xuất xứ] “Tần kỷ luận” của Ban Cố đời Hán.

Những năm cuối triều đại nhà Tần, binh mã của Lưu Bang và Hạng Vũ áp sát kinh đô Hàm Dương, Tần Nhị Thế vì sự việc này mà đem Thừa tướng Triệu Cao ra khiển trách. Triệu Cao sợ hãi bất an, âm thầm cùng em trai Triệu Thành, con rể Diêm Nhạc đang giữ chức quan ở Hàm Dương cùng nhau lập mưu đồ bí mật, quyết định giết Nhị Thế. Vì vậy, Diêm Nhạc đã dẫn theo hơn 1000 quan binh xông vào cung điện. Tần Nhị Thế biết mình khó bảo toàn tính mạng, đành phải tự sát.

Sau đó, Triệu Cao đem cháu trai Tần Nhị Thế là Công Tử Anh lập làm Tần vương. Công Tử Anh và hai con trai ông bàn với nhau: “Triệu Cao giết Nhị Thế, sợ các đại thần giết hắn, liền lập ta làm vua. Hắn sớm muộn gì cũng muốn hại ta, chi bằng chúng ta nên xuống tay trước!” Ngày thứ hai, Triệu Cao mời Công Tử Anh đến tông miếu cúng bái tổ tiên, Tử Anh lấy cớ bệnh không đi, Triệu Cao tự mình đến mời, Tử Anh thừa cơ đâm chết Triệu Cao. Tử Anh làm Tần vương 46 ngày, Lưu Bang đánh vào Hàm Dương, nhà Tần diệt vong. Sau đó Hạng Vũ cũng vào đến Hàm Dương, đem Tử Anh ra giết chết.

Giả Nghị và Tư Mã Thiên khi bình luận về đoạn lịch sử này viết rằng: nếu như Tử Anh là vị quân chủ đức hạnh tài năng, biết dùng người hiền tài trung thành, lo cho cái khổ nạn của thiên hạ, sửa chữa sai lầm của vua trước, áp dụng các loại phương pháp giảm bớt thống khổ của bách tính, người trong thiên hạ hẳn sẽ quy phục ông ta. Bởi vì ông ta không có làm như vậy, cuối cùng bản thân cũng không tránh khỏi bị giết chết.

Đối với sự việc Tử Anh mất đi thiên hạ, sử gia Đông Hán Ban Cố lại có kiến giải khác. Trong “Tần kỷ luận” của ông có nói: “Tần chi tích suy, thiên hạ thổ băng ngõa giải, tuy hữu Chu Đán chi tài, vô sở phục trần kỳ xảo, nhi dĩ trách nhất đán chi cô, ngộ tai!”

Đại ý là: “Sự suy bại của nhà Tần là tích luỹ lâu ngày mà thành, lúc đó cảnh tượng thiên hạ như đất sụp lở, ngói vỡ tan, dẫu có tài như Chu Công Đán, cũng không có cách nào thi triển kế sách, thế mà Giả Nghị cùng Tư Mã Thiên lại đem việc nhà Tần diệt vong để trách cứ Tử Anh mới lên ngôi được mấy ngày, thật là sai lầm vậy!”

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/71906