Thảo luận về văn minh 5000 năm Trung Hoa: Cầu Triệu Châu (Phần 2)

Tác giả: Phất Hiểu

[ChanhKien.org]

4. Vẻ đẹp của Điêu khắc và Thần vật

Ở trung tâm của đỉnh vòm cầu An Tế được điêu khắc một hình đầu Thần Long (hoặc Long Vương) nhìn xuống mặt nước, hình dáng như đang hút nước, có thể diễn giải thành “Long Vương trị thủy”.

Cầu An Tế không chỉ có tạo hình đẹp, các cấu kiện phụ trợ cũng rất đáng chú ý. Các cột trụ lan can (trụ vọng) và hàng lan can đều được điêu khắc các hình dạng khác nhau, ví dụ như rồng, các loại thú hút nước và thần thú khác, các cảnh và thần thái khác nhau, sống động như thật. Còn khắc cả hoa, trúc,v.v.

Trong kiến trúc cổ đại của Trung Quốc (các kiến trúc này hoặc bị chôn vùi trong lòng đất hoặc đã bị chìm xuống nước) thường có điêu khắc Thần vật, các công trình xây dựng sau này cũng như thế (đại đa số đã bị phá hủy trong Đại Cách mạng văn hóa). Tôi nhận thấy rằng đây không chỉ đơn giản là những vật trang trí, mà đều là sự tồn tại của vật chất, tôi tin rằng có một lực lượng vô hình đang khởi tác dụng, mà mỗi thứ lại có một tác dụng khác nhau, không thể phá vỡ truyền thống này.

Tôi tin chắc rằng, những gì chúng ta đã biết được hiểu được về cầu An Tế nhất định không phải toàn bộ nội dung của nó, có lẽ vẫn có nhiều điều huyền bí mà con người chưa biết được. Ví như, trong quá trình xây dựng thì mỗi một công đoạn cụ thể được tiến hành như thế nào? Dùng công nghệ kĩ thuật gì? Trong thiết kế có còn tính đến những yếu tố nào khác không? Trong phân tích còn có những nhận thức nào chính xác hơn và tốt hơn không? Ngày lành khởi công được lựa chọn như thế nào? Khởi công và hoàn công có nghi lễ cúng Thần ra sao? v.v.

5. Những lời ca ngợi

Về kỳ tích của cầu An Tế, trong tác phẩm văn bia “Triệu Châu Kiều Minh” của Trung Thư Lệnh Trương Gia Trinh trong năm Khai Nguyên thời Đường Huyền Tông có mô tả như sau: “Cầu Triệu Châu bắc qua sông Hào, là dấu tích của thợ thủ công Lý Xuân đời nhà Tùy. Cầu được xây dựng một cách đặc biệt kỳ lạ, con người không biết nó được xây dựng như thế nào. Hãy thử xem sự kì diệu khi sử dụng đá, những viên đá bằng phẳng, khung vòm to lớn, rộng mở không có trụ,…… lại kỹ càng chi tiết trong việc cắt và chèn các viên đá song song, được mài tỉ mỉ mịn sít……những chốt sắt eo lưng siết chặt các viên đá. Hai vai cầu khoét bốn lỗ (vòm cuốn nhỏ), giúp giảm thiểu sự cuồng nộ của nước lũ”.

Trong cuốn Lịch sử văn minh khoa học Trung Hoa, Joseph Needham (người Anh) đánh giá: “Tại phương Tây cầu vòm cuốn được xem như một kiệt tác vĩ đại, ấy vậy mà Lý Xuân, một thợ thủ công kiệt xuất của Trung Quốc, vào năm 610 đã xây dựng được một cây cầu tỏa sáng như thế, thậm chí đó là cây cầu vòm có kỹ nghệ vượt xa những cầu khác”.

H. Fugl-Meyer một chuyên gia cầu nhận xét: “Cây cầu vòm độc đáo này ở Trung Quốc là một loại vỏ đá mỏng….. kiến trúc cầu vòm ở Trung Quốc, tiết kiệm vật liệu nhất, là một tác phẩm công trình lý tưởng”.

Năm 1991 Hiệp hội kỹ sư và kiến trúc sư dân dụng Mỹ (ASCE) nhận định cầu Triệu Châu chính là di tích lịch sử cổ xưa về công trình kiến trúc của toàn thế giới.

Cầu Triệu Châu được Tổ chức giáo dục khoa học và văn hóa Liên hợp quốc chọn là di sản văn hóa thế giới thứ 95 với tên gọi “Cầu vòm cuốn có vai mở đầu tiên”.

6. Những thăng trầm của cầu An Tế

Các triều đại Đường, Tống, Minh, Thanh về sau đều đã có sửa chữa và bảo trì cầu An Tế.

Trong đó, năm Long Khánh triều Minh, có một chiếc thuyền vận chuyển than củi đang đậu dưới chân cầu đột nhiên bị cháy, làm cầu bị tổn thương nghiêm trọng, chốt sắt bị bong ra, cầu đá sụt lở gây nguy hiểm. Theo ghi chép, từ năm Long Khánh đến năm Vạn Lịch đã tiến hành đại tu cây cầu, sau nhiều năm tu chỉnh, khiến “thắng địa phi lương, y nhiên như cố” (thắng cảnh cầu vẫn như xưa).

Đương nhiên, Trung Cộng cũng tiến hành cái gọi là “tu sửa”, lúc đó thực sự cũng có một nhóm người có nguyện vọng tốt. Năm 1952 đến năm 1956, đã tiến hành một cuộc “đại tu” gây tranh luận, thực tế là cải tạo, cầu sau khi được cải tạo đã không còn ý nghĩa của cầu Triệu Châu nguyên sơ nữa, diện mạo và công nghệ kiến trúc ban đầu của cầu đã thay đổi (cái gọi là “tân trang”)!

Dưới đây là nội dung khảo sát của Bộ văn hóa:

Những điểm chính: Về hình thức bề ngoài “Lấy việc cố gắng hết sức bảo trì kiểu cũ của cầu làm mục đích chính”. Tận dụng hết mức có thể những viên đá cũ của cây cầu ban đầu, thay thế trên 1/3 đá vòm bị hỏng bằng đá mới (điều này là đúng). “Không được để vữa xi măng làm bẩn lớp da mặt dưới của các viên đá vòm”, nhằm bảo trì nguyên dạng của 28 đường vòm cuốn. Về kết cấu, những viên đá vòm sử dụng lại ở phần trung tâm (dầm vòm), vẫn sử dụng kỹ thuật cũ của cầu ban đầu (làm vậy cũng tốt). “Các viên đá vòm lớn nhỏ đã dùng để tạo thành 28 đường vòm đơn, thì phải gia cố phía sau vòm, làm cho chúng trở thành một tổng thể (đã làm thay đổi kết cấu cầu!). Từ việc dùng đá dựa vào đá mà kết dính đổi thành việc dựa vào bê tông cốt thép để kết dính, trên mặt cầu dùng bê tông cốt thép làm mặt đường đi, đá phủ trên mặt vẫn bảo trì nguyên trạng” (Điều này cơ bản chính là đã thay đổi đặc tính kết cấu tổng thể của cây cầu).

Sau đó, phương án cuối cùng đã không dùng đến kiến nghị của các chuyên gia Bộ văn hóa. Một vị phụ trách nói: “Cầu An Tế hiếm có một cơ hội đại tu, phải cân nhắc lâu dài, các viên đá cũ dù cái nào có thể thay hay không cần thay, cứ cố gắng thay mới”. Chính là nói, cần “đại hoán đổi”, cần làm “đại phẫu thuật”, là “vì cân nhắc lâu dài”.

Nội dung chính của phương án thi công của Trung Cộng, tôi tóm tắt như sau: dùng vữa để xây vật liệu đá, dùng áp lực phun xi măng để trám các vết nứt; dùng “xi măng cốt thép (đồng)” thay cho lát vật liệu đá (lớp vòm cuốn). Nó đã thay cho bộ kỹ thuật xây dựng trước đó như “xây khô” kết hợp với việc gia cố bằng “chốt eo sắt, thanh giằng sắt, đá móc”. Đại khái nội dung như sau:

1) Ngoại trừ các phần lộ ra bên ngoài của các vòm cuốn vẫn được kết nối bằng chốt eo sắt để duy trì hình dáng ban đầu, những phần còn lại thì không còn được sử dụng. 2) Ngoại trừ bộ phận mặt ngoài tường trụ ở hai đầu vòm lớn của 23 đường vòm chính và vòm vai ở phía Tây, toàn bộ đều bị đập bỏ, dùng vữa xây lại. Vứt bỏ những viên đá cũ. 3) Lấy lớp đá ghép (đá bảo vệ vòm) đổi thành vòm ghép bằng xi măng cốt thép, mặt đường trên mặt cầu cũng sử dụng xi măng cốt thép, các tấm đá lát ở trên để duy trì cái gọi là “nguyên trạng”, toàn bộ các tấm đá cũ đều được thay hết. 4) Vì một thời gian dài bị phong hóa và ảnh hưởng của các nhiễu động khác, các cấu kiện đá xuất hiện hư hỏng và biến dạng kết cấu, làm cho giữa các viên đá vòm xuất hiện khe hở hoặc sứt mẻ ở mức độ khác nhau, sau khi phun vữa xi măng mác cao, thì nội hàm của phương pháp xây khô đã bị thay đổi. Đồng thời, vữa xi măng đối với vật liệu đá có tính ăn mòn, bên dưới vòm cầu hằng năm xuất hiện hiện tượng kiềm hóa (ô nhiễm hóa học đã xuất hiện).

Lương Tư Thành, một chuyên gia xây dựng nổi tiếng, người đã từng vì chuyện Mao Trạch Đông phá bỏ tường thành cổ và lầu cổng thành của Bắc Kinh mà cảm thấy đau lòng. Đối với việc tu sửa cầu An Tế, chủ trương của ông là bảo trì diện mạo cũ của cầu, nhưng cũng chủ trương sử dụng cấu trúc bê tông cốt thép và vữa trám lại các vết nứt để gia cố. Có thể nhận thấy ông chưa thực sự lĩnh hội được hoặc chưa thực sự coi trọng các giá trị nội tại của cầu An Tế, hoặc chí ít mức độ nhận thức của ông chưa đủ.

Dù cho là bê tông cốt thép mác cao có thể khá kiên cố, nhưng lại có thể bị ảnh hưởng của ăn mòn hóa học, e rằng tuổi thọ không vượt quá một trăm năm. Và loại kết cấu đổ bê tông thành khối thế này chẳng phải sẽ tạo khó khăn cực lớn cho việc trùng tu cây cầu này sao? Tất cả đều dính thành một khối thì tu bổ như thế nào?

Đối với việc kết dính bằng hồ vữa, cường độ vữa và cường độ kết dính giữa các mặt tiếp xúc với đá, có cao hơn cách “xếp khô” hay không?

7. Lời kết

Phương pháp cầu vòm cuốn tại nước ta đã xuất hiện từ rất sớm. Khoa học kỹ thuật của Trung Quốc cổ đại khá phát triển, như công trình thủy lợi Đô Giang Yển đã có lịch sử 2300 năm, tuổi thọ rất dài. Hoàn toàn không phải là “Trung Quốc cổ đại lạc hậu” như tuyên truyền của tà đảng Trung Cộng.

Cái gọi là “quyết sách đa nhân tố thiết kế tối ưu hóa” của khoa học hiện đại chỉ là “lựa chọn tối ưu một phương án” trong nhiều phương án. Nhưng ngoài những phương án được chuẩn bị cho lựa chọn này, có thể vẫn còn những phương án tốt hơn, ví dụ ở mỗi hạng mục công nghệ kỹ thuật có thể còn có phương pháp tốt hơn nhưng vẫn chưa được nêu ra. Cho nên, những đánh giá tối ưu chỉ có thể là “chọn tướng từ những người lùn” (tức là chọn người tốt trong những người không tốt). Còn thiết kế của nghệ nhân Lý Xuân đều là những lựa chọn tốt nhất về mọi phương diện, kể cả việc tôn trọng truyền thống, kính Thần, đây mới là sự tối ưu hóa thực sự.

Tóm lại, những đặc điểm kỹ thuật của cầu An Tế được tổng hợp lại như sau: (15 mục)

Nhịp lớn, chiều cao vòm thấp, độ dày của vòm mỏng, vai mở, diện tích nước đi qua lớn nhất, xây khô, vòm bảo vệ vòm, các vòm sắp xếp dựa vào nhau, thiết kế lực hướng tâm, chốt eo sắt, thanh giằng, đá móc, chạm khắc hoa văn dày đặc, không ô nhiễm, tôn kính Thần.

Trong 15 mục đặc điểm kỹ thuật này, không có mục nào là không tốt.

Còn những đặc điểm của cuộc “đại tu” của Trung Cộng thì sao: 1) Không tôn trọng di tích cổ, bất kính với tổ tiên, cần “làm đại phẫu thuật”; 2) Không trân trọng đá cũ, toàn bộ năm đường vòm cuốn phía Tây bị dỡ bỏ và xây lại; vứt bỏ đá cũ, toàn bộ những viên đá cũ đã bị thay hết. Những viên đá cũ bị thay hết và các viên đá thô dự phòng đó có thể sẽ không đau lòng sao? 3) Một số chất trong vữa xi măng sẽ có tác dụng ăn mòn đá, vốn có tính phá hoại. 4) Lãng phí nguyên vật liệu, làm tăng trọng lượng cầu. Mặt cầu được rải bê tông, nhưng lại đặt các viên đá lên đó nói là “bảo trì nguyên trạng”. 5) Bê tông cốt thép và phun xi măng đã thay thế công nghệ ban đầu, phá hỏng cơ chế tuyệt vời của cầu.

Cuộc đại tu “thiện ý” của Trung Cộng, nguyện vọng chủ quan của những người tham gia là tốt, nhưng lại thay đổi cơ chế và nội hàm của cầu An Tế. Các triều đại trước đây đều không thay đổi kỹ thuật xây dựng của cầu, đều tôn trọng di tích cổ, chỉ có Trung Cộng là ngoại lệ.

Có bình luận nói rằng, cầu Triệu Châu sau khi tu bổ, đã mất đi dáng vẻ duyên dáng và nét độc đáo của cây cầu cổ, bê tông cốt thép đã khiến cây cầu mất đi linh hồn.

Cái gọi là “cân nhắc lâu dài” kỳ thực không hề có “cân nhắc lâu dài”. Vì cây cầu này đã đi qua hơn 1340 năm (đến năm 1952 bắt đầu đại tu), và sau “đại tu” ai có thể bảo đảm nó có thể đi thêm bao lâu nữa?

Điều này cũng khó trách, bởi vì người hiện đại đã không còn biết về văn hóa và kỹ thuật truyền thống của Hoa Hạ là xuất sắc ra sao! Chỉ có tìm về truyền thống, mới là con đường lớn quang minh, mới là con đường liên thông với trời!

Cầu An Tế đã tồn tại và được sử dụng hơn 1340 năm, bản thân điều này chính là lời giải thích tốt nhất về văn hóa khoa học kỹ thuật truyền thống Trung Hoa. Và việc tu sửa cải tạo cầu An Tế của Trung Cộng thực tế chính là một dẫn chứng về việc phá hoai truyền thống.

Cây cầu An Tế thực sự đã không còn tồn tại nữa, cầu Triệu Châu hiện tại, có thể nói chỉ là “danh tồn thực vong” (chỉ còn cái tên tồn tại, cây cầu thực sự đã không còn).

(Trung Cộng hiện tại đã không còn sử dụng cây cầu này nữa, cây cầu hiện chỉ còn được coi như một địa điểm du lịch để kiếm tiền).

Tầng thứ bản thân hữu hạn, nếu có chỗ chưa thỏa, xin từ bi chỉ chính.

Dịch từ: https://big5.zhengjian.org/node/281447