Tác giả: Michael Wing
[ChanhKien.org]
Hình minh họa cách điệu của Trăng tròn tháng 12 – hay còn gọi là “Trăng Lạnh”. (Ảnh: The Epoch Times/ Shutterstock/ Kotenko Oleksandr/ Potapov Alexander/ a-frame images/Mia Stendal/ CameraObscura82)
Trăng tròn xuất hiện trên trời đêm tháng 12 năm nay sẽ mọc cao hơn trăng tròn các tháng trong vòng gần hai thập kỷ tới. Nhờ một sự kiện hiếm gặp với quỹ đạo của Mặt Trăng vốn chỉ xảy ra 18,6 năm một lần, trăng tròn tháng 12 này, hay còn được gọi là Trăng Lạnh (Cold Moon), sẽ đạt trạng thái cực độ tuyệt đối.
Tuyệt vời hơn nữa, Trăng Lạnh tháng 12 năm nay sẽ trông to hơn và sáng hơn đáng kể so với bình thường vì nó sẽ là một siêu trăng – siêu trăng cuối cùng trong ba siêu trăng của năm 2025.
Vào lúc 6:14 chiều ngày 4/12 theo giờ miền Đông nước Mỹ, Trăng Lạnh năm nay sẽ viên mãn về mặt kỹ thuật – khi nó nằm chính đối diện với Mặt Trời – khiến Mặt Trăng trở nên tròn nhất có thể. Tuy nhiên, với những người muốn có một khoảng thời gian quan sát dài hơn, Mặt Trăng sẽ trông gần như tròn đầy vào những đêm trước và sau khi trăng tròn xuất hiện.
Kết hợp tất cả lại với nhau, những sự kiện thiên văn này sẽ cùng nhau đẩy cao vị trí của Trăng Lạnh trên bầu trời và phóng đại kích thước của Mặt Trăng, khiến nó càng trở nên đặc biệt hơn. Chúng ta sẽ không được chứng kiến hiện tượng tương tự nào như vậy cho đến tận năm 2042.
Cứ sau 18,6 năm sẽ đạt độ cao cực đại
Tháng 12 năm nay, Mặt Trăng sẽ mọc lên cao hơn so với các tháng 12 mọi năm – khi trăng tròn thường xảy ra gần điểm đông chí nhất, cũng là thời điểm trăng mọc cao nhất trong năm.
Mọi người đều biết đường đi của Mặt Trăng trên bầu trời (vòng cung Mặt Trăng) thay đổi theo mùa; Mặt Trăng mọc cao nhất vào mùa đông và thấp nhất vào mùa hè (trong khi Mặt Trời thì ngược lại). Chúng ta biết vòng cung này dao động là do Trái Đất nghiêng trục 23,4 độ so với mặt phẳng quỹ đạo nó, hay còn gọi là mặt phẳng elip. Đó là nguyên nhân chúng ta có bốn mùa.
Hình minh họa Trăng Lạnh Tháng 12. (Ảnh: Shutterstock/CameraObscura82)
Nhưng có một cơ chế thiên thể bí ẩn hơn đang hoạt động và lặng lẽ bù trừ độ cao vòng cung Mặt Trăng, bất chấp độ nghiêng trục của Trái Đất: Mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng không hoàn toàn phẳng với mặt phẳng elip (mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất) mà lệch 5,1 độ. Do đó, mặt phẳng quỹ đạo của nó phải cắt mặt phẳng elip tại hai điểm riêng biệt, gọi là các nút Mặt Trăng, và đường thẳng tưởng tượng nối hai nút này sẽ quay.
Mặt phẳng quay này không theo quỹ đạo của Mặt Trăng quanh Trái Đất hay quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời mà quay theo các ngôi sao và xích đạo thiên thể. “Tiến động nút” của nó mất 18,6 năm để hoàn thành một vòng quay. Vì vậy, trong khi chúng ta thấy Mặt Trăng di chuyển một cách mượt mà trên bầu trời, nó cũng đang nhấp nhô lên xuống một cách khó nhận thấy giữa hai cực.
Hình minh họa Điểm dừng lớn và Điểm dừng nhỏ của Mặt Trăng. (Ảnh: The Epoch Times/ Shutterstock/ Photoongraphy/ CameraObscura82)
(Ghi chú: Major and Minor Lunar Standstills: Điểm dừng lớn và Điểm dừng nhỏ của Mặt Trăng; Major Lunar Standstill: Điểm dừng lớn của Mặt Trăng; Earth’s Axis: Trục Trái Đất; Moon Orbital Axis: Trục Quỹ đạo Mặt Trăng; Equator: Đường Xích Đạo của Trái Đất; Minor Lunar Standstill: Điểm dừng nhỏ của Mặt Trăng; Moon’s Orbital Plane Tilted 5.1°: Mặt phẳng Quỹ Đạo Mặt Trăng nghiêng 5,1°; From Earth’s Orbital Plane: Từ Khung Quỹ Đạo của Trái Đất)
Vì vậy, cứ mỗi 18,6 năm, sự tiến động này sẽ làm tăng thêm 5,1 độ chiều cao cho vòng cung Mặt Trăng (đồng thời kéo giãn điểm mọc và điểm lặn đến cực đại), tăng từ 23,4 lên 28,5 độ. Sự kiện này được gọi là “Điểm dừng lớn” (major lunar standstill) vì vòng cung Mặt Trăng đạt đến độ cao cực đại và dường như ngừng tại đó một chút trước khi hạ xuống trở lại – và ấn tượng nhất vào thời điểm đông chí.
Ngược lại, Điểm dừng nhỏ của Mặt Trăng ít ấn tượng hơn, vì đó là khi mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng làm điều ngược lại khi trừ đi 5,1 độ khỏi độ cao của Mặt Trăng (đồng thời kéo hẹp điểm mọc và điểm lặn của nó). Khoảng nghiêng của Mặt Trăng được giảm xuống còn khoảng 18,3 độ, đồng nghĩa nó có thể trông giống với mọi Mặt Trăng tròn bình thường trong năm.
Hiện tại, chúng ta đang ở trong một Điểm dừng lớn của Mặt Trăng, và các Trăng Lạnh Tháng 12 sắp tới sẽ không đạt được độ cao này cho đến năm 2042.
Siêu trăng cuối cùng của năm 2025
Trăng Lạnh năm nay không chỉ đạt độ cao cực đại mà còn to hơn và sáng hơn bình thường. Đây không phải là ảo ảnh; đường kính của Mặt Trăng thực sự sẽ lớn hơn trung bình tới 7%, trong khi độ sáng của nó sẽ tăng tới 16%. Mặc dù người quan sát phổ thông có thể không nhận thấy sự khác biệt, nhưng mắt người hoàn toàn có thể nhìn thấy.
Hiển nhiên là Mặt Trăng sẽ không tăng khối lượng, vậy tại sao những người quan sát trên Trái Đất lại thấy nó có vẻ lớn hơn? Một lần nữa, chìa khóa nằm ở quỹ đạo của Mặt Trăng, vốn không hoàn toàn tròn mà di chuyển theo hình elip. Vì vậy, có khi nó ở gần Trái Đất hơn và có khi lại xa hơn. Khi đạt đến điểm gần nhất, hay cận điểm, Mặt Trăng trở thành “siêu trăng” và trông lớn hơn, khi Mặt Trăng đạt đến điểm xa nhất, hay điểm viễn địa, nó được gọi là “trăng siêu nhỏ” và trông nhỏ hơn.
Trăng Lạnh Tháng 12 năm nay sẽ là một siêu trăng — siêu trăng cuối cùng trong ba siêu trăng của năm 2025.
Truyền thuyết dân gian về Trăng Lạnh Tháng 12
Khi khoa học mải bàn luận về kích thước và độ cao của Mặt Trăng, những truyền thuyết kể về trăng tròn lại dần đi vào quên lãng. Tại sao lại có cái tên Trăng Lạnh? Câu trả lời ngày hôm nay cũng đơn giản như cách người bản địa châu Mỹ đã đặt ra cái tên ấy từ rất nhiều thế kỷ trước.
Hình minh họa trăng tròn vào một đêm đông đầy sao. (Ảnh: Shutterstock/ Kotenko Oleksandr)
Nhiều biệt danh rất dân dã đã được những người bản địa châu Mỹ hoặc những người định cư đặt ra cho các chu kỳ Mặt Trăng, biểu thị cho các mùa. Mùa đông là mùa lạnh giá, và rõ ràng là các bộ lạc Mohawk đã đặt ra một cái tên rất phù hợp cho Trăng tròn tháng 12, theo ghi chép trong sách niên giám Old Farmer’s Almanac. Tuy nhiên, đây chỉ là một trong rất nhiều tên gọi khác của Trăng tròn tháng 12.
Nghe thấy tiếng cây kêu răng rắc do gỗ và vỏ cây co lại trong thời tiết giá lạnh, người Cree đã nghĩ ra tên “Trăng Cây Nổ” trong khi người Oglala gọi nó là “Trăng Cây Lốp bốp”.
Để tỏ lòng tôn kính với những chú hươu đực oai vệ, người Dakota gọi nó là “Trăng Khi Hươu Rụng Sừng”. Tên gọi “Trăng Tuyết” của người Haida và người Cherokee, cũng như “Trăng Tạo Mùa Đông” của người Abenaki phía Tây, hiện nay cũng dễ hiểu như tên Trăng Lạnh.
(The Epoch Times)
Dịch từ:
Bản tiếng Anh: The Full ‘Cold Moon’ Will Rise to Extreme Heights Unrivaled Until 2042—Here’s Why
Bản tiếng Trung: https://www.zhengjian.org/node/299635