The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (12): Phượng hoàng tới báo điềm lành first appeared on Chánh Kiến Net.

The post Khái quát về văn hóa Trung Quốc (11): Nghệ thuật hang động Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

The post Khái quát về văn hóa Trung Quốc (10): Sự phát triển của âm nhạc truyền thống Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

[ChanhKien.org]

Lão Tử – Đạo gia – Văn hóa truyền thống Trung Quốc

Lão Tử họ Lý, tên Trọng Nhĩ, tự Bá Dương, là người nước Sở thời Xuân Thu. “Lão” ý chỉ người tuổi cao đức lớn, “Tử” là cách gọi thể hiện sự kính trọng với nam tử thời cổ đại, “Lão Tử” là tôn xưng mà người đời đặt cho ông. Không rõ ngày tháng năm sinh và năm mất của ông.

Tương truyền Lão Tử có khí chất thiên tư không giống người thường. Ông am hiểu chuyện xưa, thông thuộc lễ chế. Ông đã trải qua thời kỳ của Văn Vương, Vũ Vương, từng làm qua chức “Thủ tàng thất sử” của triều Chu (tương đương với giám đốc thư viện quốc gia hoặc giám đốc bảo tàng lịch sử quốc gia hiện nay) và chức “Trụ hạ sử” (tương đương với chức ngự sử thời Tần Hán). Năm 520 trước Công nguyên (TCN), vương thất nhà Chu phát sinh nội chiến để tranh đoạt vương vị, Lão Tử vì thế mà liên lụy, bị bãi miễn chức quan. Lão Tử cảm nhận sâu sắc được sự hiểm ác của nhân thế, liền “Tự ẩn vô danh”, lưu lạc tứ phương.

Một ngày vào tháng 9 năm 478 TCN, Lão Tử đi về phía Tây tới nước Tần. Lúc đi qua cửa Hàm Cốc Quan, quan lệnh Duẫn Hỉ thông qua bói toán mà dự đoán được rằng sẽ có Thần nhân đi qua nơi này, liền ra lệnh cho người dọn dẹp 40 dặm đường để nghênh đón. Quả nhiên là Lão Tử đến. Duẫn Hỉ nói: “Tiên sinh ngài sẽ đi ẩn cư, sau này không còn được nghe tiên sinh dạy bảo nữa, xin tiên sinh hãy cố gắng soạn sách để truyền lại cho thế nhân!” Lão Tử chưa từng truyền dạy điều gì ở vùng đất Trung Nguyên, ông biết rằng trong mệnh của Duẫn Hỉ đã định trước là sẽ đắc Đạo, liền ở lại nơi đó một thời gian ngắn, viết nên tác phẩm nổi tiếng thiên cổ “Đạo Đức Kinh”. Sau đó, Lão Tử ra khỏi Hàm Cốc Quan đi về phía Tây, vượt Lưu Sa mà đi… Lưu Sa chính là chỉ vùng sa mạc lớn ở Tân Cương, không ai biết ông cuối cùng đi đâu.

Tư tưởng của Lão Tử, đại bộ phận được bảo tồn trong tác phẩm “Lão Tử”. “Lão Tử” tổng cộng có 81 chương, có hai thiên Thượng và Hạ. Quyển Thượng có 37 chương, quyển Hạ 44 chương, tổng cộng có hơn 5.000 chữ. Vì những điều trong sách giảng là vấn đề Đạo và Đức, nên người ta sau này bèn gọi là “Lão Tử Đạo Đức Kinh”. Cuốn sách “Lão Tử” mà chúng ta thấy hiện nay lại không phải là nguyên tác của Lão Tử, mà là văn tự của một người thời Chiến Quốc tên Tăng Ích, nhưng tư tưởng chủ yếu bên trong lại là của Lão Tử. Phạm trù tư tưởng cơ bản là “Đạo”, cho nên được gọi là “Đạo gia”. Danh xưng “Đạo gia” được thấy sớm nhất trong cuốn “Luận lục gia chi yếu chỉ” của Tư Mã Thiên thời nhà Hán.

Đời sau rất nhiều người coi cuốn “Lão Tử” là một tác phẩm triết học vĩ đại. Nhưng những người thực sự hữu duyên lại xem nó là pháp để tu luyện đắc Đạo, cũng theo đó mà tiến hành tu luyện, đạt được mục đích của đời người là phản bổn quy chân. Chính như Lão Tử trong thiên mở đầu đã giảng: “Đạo, khả Đạo, phi thường Đạo”. “Đạo” của Lão Tử không phải là “thường Đạo”, mà người có Đạo như ông với người phàm cũng có khác biệt một trời một vực. “Tục nhân chiêu chiêu, ngã độc hôn hôn. Tục nhân sát sát, ngã độc muộn muộn. Chúng nhân giai hữu dĩ, nhi ngã độc ngoan thả bỉ. Ngã độc dị vu nhân, nhi quý thực mẫu” (Tạm dịch: Người đời sáng rõ, riêng ta mơ màng. Người đời tinh tươm, riêng ta rầu rĩ. Mọi người đều có chỗ dùng, riêng ta ngu dốt mà bỉ lậu. Riêng ta khác người, mà quý Mẹ nuôi muôn loài).

Chính là vì Ông không phải là một “Đạo” bình thường, không thể tùy tiện để người khác đắc được, cho nên mới trân quý phi thường. Mà Đại Đạo truyền ra, thái độ của con người trong hoàn cảnh mê tại thế gian này cũng không giống nhau. “Thượng sĩ văn đạo, cần nhi hành chi; trung sĩ văn đạo, nhược tồn nhược vong; hạ sĩ văn đạo, đại tiếu chi, bất tiếu bất túc dĩ vi đạo” (Tạm dịch: Kẻ sĩ bậc thượng được nghe đạo sẽ tích cực cố gắng mà thực hành theo, kẻ sĩ bậc trung nghe đạo xong lúc nhớ lúc quên, kẻ sĩ bậc thấp nghe đến đạo thì bật cười to, nếu không bị cười nhạo thì không đủ gọi là Ðạo. Lão Tử chia “sĩ” làm ba loại thượng-trung-hạ, dựa vào cảnh giới của thế nhân sau khi nghe Đạo mà phân chia) (*).

Vì để người hữu duyên có thể đắc Đạo, để những kẻ sĩ bậc thượng cuối cùng phản bổn quy chân, Lão Tử trong vỏn vẹn 5.000 chữ đã nói cho mọi người biết hàm nghĩa của “Đạo” cùng một loạt các vấn đề như sự hình thành của vũ trụ, quan hệ của bản nguyên vạn vật, làm người như thế nào và làm thế nào để cuối cùng đạt được phản bổn quy chân, mà việc trình bày các vấn đề khác cũng chính là vì mở đường cho mục đích cuối cùng này. Lão Tử vì để cho người tu Đạo hiểu được phương pháp tu Đạo, còn nhiều lần nói tới việc thánh nhân có “Đạo” đã làm như thế nào khi gặp phải các vấn đề khác nhau, lấy đó làm tấm gương để mọi người học theo.

Chủ trương chính trị cơ bản của Đạo gia là vô vi mà trị. “Xử vô vi chi sự, hành bất ngôn chi giáo”, tức là quản lý quốc gia, hết thảy đều thuận theo tự nhiên, đối với bách tính thì áp dụng chính sách không can thiệp hoặc can thiệp ít, lấy vô vi để đạt được mục đích “vô bất vi”, tạm dịch là cái gì cũng có cả. Chính trị lý tưởng là xã hội nước nhỏ ít dân. “Lân quốc tương vọng, kê khuyển chi thanh tương văn, dân chí lão tử bất tương vãng lai” (Tạm dịch: có thể nhìn thấy nước láng giềng, có thể nghe thấy tiếng gà chó, người dân tới lúc già, lúc chết không qua lại với nhau).

Nghe nói năm đó Khổng Tử từng đến đô thành của triều Chu và có tới chào Lão Tử. Từ chỗ của Lão Tử trở về, Khổng Tử ba ngày không nói câu nào. Tử Cống thấy lạ quá, liền hỏi thầy có chuyện gì vậy. Khổng Tử nói: “Điểu, ngã tri đạo tha năng phi; ngư, ngã tri đạo tha năng du; thú, ngã tri đạo tha năng bào. Năng bào đích, ngã khả dĩ dụng võng khứ tróc tha; năng du đích, ngã khả dĩ dụng ti tuyến khứ điếu tha; năng phi đích, ngã khả dĩ dụng tiễn khứ xạ tha. Chí vu long, ngã bất tri đạo tha thị chẩm yêu thừa phong vân thượng thiên đích. Ngã kim thiên kiến đáo lão tử, tha tựu tượng long nhất dạng thâm bất khả trắc a!” (Tạm dịch: “Chim, ta biết nó có thể bay; cá, ta biết nó có thể bơi; thú, ta biết nó có thể đào. Loài biết đào, ta có thể dùng lưới để bắt nó; loài biết bơi, ta có thể dùng sợi tơ để câu nó; loài biết bay, ta có thể dùng tên để bắn hạ nó. Về phần rồng, ta không biết rồng làm thế nào để mượn gió mây mà lên trời được. Hôm nay ta gặp được Lão Tử, ông ấy tựa như con rồng không lường trước được!”)

Có thể thấy rằng, Giác Giả độ nhân và nhà tư tưởng trong nhân thế có tồn tại sự khác biệt căn bản. Đạo của Lão Tử, vi diệu khó hiểu, là giáo hóa của Thần; lời của Khổng Tử, chẳng qua cũng chỉ là học vấn của con người, là pháp để quy phạm đạo đức hành vi của nhân loại.

Cũng giống như tư tưởng Nho gia của Khổng Tử, tư tưởng Đạo gia của Lão Tử cũng trở thành một trong những chủ thể văn hóa truyền thống Trung Quốc. Tính trọng yếu của việc này nằm ở chỗ sau thời kỳ Thần và nhân cùng tồn tại ở văn minh Trung Hoa, ông đã lần đầu tiên nói cho con người biết con đường phản bổn quy chân. Ông chỉ bảo cho con người biết làm thế nào để nhận thức trời, đất, tự nhiên, vũ trụ, xã hội và tự thân. Ví như Lão Tử cho rằng pháp tắc của thiên địa là không vì ý chí của con người mà thay đổi, vạn vật sinh tử đều phải thuận theo tự nhiên, cho nên sinh hoạt của con người tại thế gian cũng cần phải thuận theo tự nhiên. Nói tóm lại, Nho gia là tư tưởng “Nhập thế”, còn Đạo gia là tư tưởng “Xuất thế”, ông để lại cho con người chính là phương pháp tu luyện. Những người tu Đạo sau này, phàm là tuân theo Đạo của Lão Tử, đều phải từ bỏ vinh hoa phú quý của thế tục, tu thân dưỡng tính, mà tại loạn thế hiểm ác không gặp phải hoạn nạn long đong. Học Đạo của Lão Tử uyên bác thâm thúy, nguồn gốc thì xa xưa mà thời gian lưu truyền lại dài, đây là càn khôn đã định, vì để làm gương sáng cho muôn đời, cho nên những người tu Đạo sau này cũng đều xem Lão Tử là tông sư của họ vậy.

Ngoài ra, chủ trương chính trị “Vô vi mà trị” của Đạo gia cũng tạo ra ảnh hưởng quan trọng tới những người thống trị đời sau.

Trong thời Đông Hán, Lão Tử cùng với các đạo thuật trong dân gian kết hợp, hình thành nên Đạo giáo. Lão Tử được Đạo giáo tôn làm thủy tổ. Tuy nhiên, Đạo giáo và Đạo gia là hai khái niệm không hề giống nhau.

Sự truyền bá tư tưởng của Đạo gia cũng là để cung cấp điều kiện tất yếu cho sự truyền nhập tư tưởng Phật gia sau này.

Thích Ca Mâu Ni – Phật gia – Văn hóa truyền thống Trung Quốc

Vào thời điểm Đại Đạo của Trung Quốc lưu truyền tại Thần Châu đại địa, thì cùng lúc đó, tại Ấn Độ cổ xưa cũng có nền văn minh phương Đông đã bắt đầu được truyền rộng – đó chính là Phật Pháp của Thích Ca Mâu Ni.

Thích Ca Mâu Ni sinh ra tại thành Kiếp Bỉ La của nước Già Bì La Vệ thuộc Ấn Độ cổ. Mẹ của ông là Ma Da phu nhân trên đường về nhà mẹ đẻ đã hạ sinh Thích Ca Mâu Ni tại vườn Lam Bì Ni (nay ở phía Nam nước Nepal). Thích Ca Mâu Ni từ nhỏ đã có tấm lòng từ bi nhân ái, thường trách trời thương dân, thích suy ngẫm về chân lý cuộc sống nhân sinh. Năm 19 tuổi, Thích Ca Mâu Ni từ bỏ vương vị, rời khỏi vương cung, xuất gia tu hành. Ấn Độ lúc bấy giờ có các loại phương pháp tu luyện của các tông phái. Những phương pháp tu luyện này từ trước thời Thích Ca Mâu Ni đã tồn tại. Thích Ca Mâu Ni đầu tiên tu “Vô tưởng định” trong ba năm, cuối cùng cũng tu thành. Nhưng ông nhận ra đây không phải là Đạo, không phải là căn bản nên vứt bỏ không cần. Thích Ca Mâu Ni lại tu “Phi tưởng – phi phi tưởng định” ba năm, cuối cùng đạt được cảnh giới này. Nhưng ông phát hiện đây cũng không phải là Đạo, cho nên lại bỏ đi không cần. Thích Ca Mâu Ni hai lần “biết là không phải liền bỏ”, lúc đó cũng không tìm đâu ra được minh sư, buộc lòng phải lên núi tuyết lạnh lẽo khắc nghiệt để tu khổ hạnh. Ông một ngày chỉ ăn một quả khô, đói tới mức không ra hình người. Ông khổ tu như vậy là muốn đi tìm một chân lý. Nhưng sáu năm sau, ông cho rằng khổ hạnh cũng không phải là Đạo, ông liền xuống núi.

Thích Ca Mâu Ni gầy yếu đi đến bên bờ sông Hằng. Ông thực sự đói tới mức đứng không nổi, ngất xỉu bên bờ sông. Vừa may có một cô gái chăn dê đi qua, cho ông uống sữa đặc rất ngon, Thích Ca Mâu Ni nhận được dưỡng chất, khôi phục lại thể lực. Nhưng ông không có cách nào tìm ra một minh sư có thể chỉ đạo cho mình, liền vượt qua sông Hằng đến dưới gốc một cây bồ đề đả tọa, phát thệ nếu không tu thành “Vô thượng chính đẳng chính giác” thì sẽ chết ở nơi này.

Thích Ca Mâu Ni dưới cội bồ đề đả tọa suốt bảy bảy bốn mươi chín ngày. Vào hừng đông ngày thứ bốn mươi chín, ông ngẩng đầu lên nhìn trời, nhìn thấy sao Kim trên bầu trời. Từ lúc đó, thần thông và công năng ngay lập tức khai nổ, tư duy của ông trong nháy mắt được đả khai, ông lập tức nhớ lại những gì mình đã tu luyện trước đây, biết được kiếp trước, kiếp này của bản thân và nhiều điều nên biết sau khi khai ngộ. Sóng năng lượng được phóng xuất ra trong khi khai ngộ, khiến cho một phạm vi địa lý rộng lớn xung quanh nơi Thích Ca Mâu Ni khai ngộ bị rung động. Người đương thời phát hiện có động đất nhẹ, núi lở và sóng thần xảy ra, kỳ thực là do Phật Thích Ca Mâu Ni khai ngộ mà tạo nên. Đương nhiên, năng lượng của Phật là từ bi, không gây ra tổn hại đến con người. Thích Ca Mâu Ni biết rằng mình đã đắc Đạo, bởi vì ông đã có đầy đủ trí tuệ và năng lực sau khi khai ngộ. Trải qua 12 năm tu hành cực kỳ gian khổ, Phật Thích Ca Mâu Ni cuối cùng nhìn sao Kim mà ngộ Đạo. Sau đó, Phật Thích Ca Mâu Ni lại bắt đầu cuộc đời 49 năm truyền Pháp.

Đặc điểm pháp môn của Phật Thích Ca Mâu Ni gọi là “Giới, Định, Huệ”. “Giới” chính là cấm hẳn hết thảy dục vọng và chấp trước của người thường. “Định” là chỉ người nhập định tu hành. “Huệ” là chỉ người khai công khai huệ. Đại tạng kinh có bao nhiêu vạn cuốn sách, đều không rời xa ba chữ này. Đương nhiên, biểu hiện cụ thể của nó tương đối phức tạp, nhưng thực chất chính là ba chữ này.

Lúc ấy, ở Ấn Độ có tám loại tôn giáo đồng thời lưu truyền. Phật Pháp mà Thích Ca Mâu Ni truyền cùng bảy loại tôn giáo kia vẫn luôn phát sinh tranh luận về hình thái ý thức. Thế lực của Bà La Môn giáo bấy giờ rất lớn, tranh luận nhiều nhất với Phật Thích Ca Mâu Ni. Lời nói việc làm của mọi người đều đi ngược lại với những giáo huấn của Phật thời tiền sử. Cứ như vậy, Bà La Môn giáo đi vào thời kỳ mạt pháp. Vào thời điểm đó, Phật Pháp của Phật Thích Ca Mâu Ni thuận lợi truyền bá ở Ấn Độ. Vì Thích Ca Mâu Ni truyền là chính Pháp, trong quá trình truyền Pháp, Phật Thích Ca Mâu Ni không ngừng bác bỏ giáo lý của các tôn giáo khác, vì vậy liên tục có những người ngoại đạo bỏ đạo cũ mà quy y Phật giáo. Như Xá Lợi Phất trí huệ đệ nhất nguyên trước đây là người của Bà La Môn giáo. Ông biện luận cùng Phật Thích Ca Mâu Ni, biết rằng Phật Thích Ca Mâu Ni truyền là chính Pháp, liền ly khai Bà La Môn giáo trở thành đệ tử có trí huệ nhất của Phật Thích Ca Mâu Ni. Cứ như vậy, Phật Pháp của Phật Thích Ca Mâu Ni càng ngày càng hưng thịnh, còn các tôn giáo khác càng ngày càng suy yếu. Phật Pháp dần dần không thể dung hòa với các tôn giáo khác. Sau cùng mâu thuẫn giữa các tôn giáo trở nên gay gắt, xuất hiện sự tình những người ngoại đạo Lõa Hình sát hại đệ tử của Phật. Đệ nhất thần thông Mục Kiền Liên bị người của đạo Lõa Hình lên trên núi đẩy đá xuống đè chết, trở thành vị đệ tử của Phật đầu tiên tuẫn giáo. Người ngoại đạo còn lùng bắt các đệ tử của Phật, đẩy vào hầm lửa, hoặc cột vào cột rồi dùng tên bắn chết. Sau khi Phật diệt, đệ tử của Phật còn bị chém đầu một lần cả 500 người. Những sự kiện bức hại đó đều khiến cho lòng người vô cùng đau khổ!

Sau khi Phật Thích Ca Mâu Ni niết bàn, các tôn giáo khác lại bắt đầu hưng thịnh trở lại. Cuối cùng Phật giáo ở Ấn Độ kết hợp lại cùng Bà La Môn giáo, trở thành một loại tôn giáo mới – Ấn Độ giáo. Ấn Độ giáo không còn tin vào Thích Ca Mâu Ni, cũng không còn thờ phụng vị Phật nào nữa. Vì vậy, Phật giáo sinh ra tại Ấn Độ, cuối cùng lại tiêu mất ở Ấn Độ. Tuy nhiên tại những nơi như Đông Nam Á, Trung Quốc, Phật Pháp lại được truyền bá rộng khắp, ảnh hưởng sâu sắc tới văn hóa của những quốc gia này.

Phật Pháp truyền nhập vào Trung Quốc khi nào, có ảnh hưởng ra sao tới văn minh Trung Hoa?

Nghe nói ở những năm cuối triều Tây Hán, Phật giáo thông qua đường biên cương bắt đầu truyền nhập vào trong nội địa Trung Quốc. Hồi Phật giáo mới tiến nhập vào Trung Quốc, đã phát sinh rất nhiều mâu thuẫn với văn hóa truyền thống Trung Quốc. Không ít văn nhân bài xích văn hóa ngoại lai, còn xuất hiện sự kiện Bắc Ngụy Thái Vũ Đế và Bắc Chu Vũ Đế hai lần diệt Phật với quy mô lớn. Nhưng trải qua sự va chạm và kết hợp của hai thời Đông Hán, Ngụy Tấn trong hơn 200 năm, Phật giáo cùng văn hóa bản thổ của Trung Quốc từ đối kháng chuyển sang thích ứng, đồng thời còn ảnh hưởng qua lại lẫn nhau.

Thời kỳ Nam Bắc triều, Phật giáo từ Nam tới Bắc, từ Đông tới Tây, vượt qua các địa khu, vượt qua biên giới các quốc gia mà truyền bá rộng khắp. Dưới điều kiện hấp thu văn hóa truyền thống Trung Quốc mà hình thành nên Phật giáo Trung Quốc đặc sắc và độc đáo. Phật giáo Trung Quốc cũng giống như Nho gia, Đạo gia, trở thành một cột trụ trọng yếu của văn hóa truyền thống Trung Quốc, tạo ra ảnh hưởng rất sâu sắc tới các phương diện của xã hội Trung Quốc. Phật giáo Trung Quốc phát triển đến thời Tùy Đường thì tiến nhập vào thời kỳ hưng thịnh. Quốc gia thống nhất, kinh tế phồn vinh, lại được hoàng đế các thời kỳ trọng thị Phật giáo, nên một lượng lớn kinh Phật đã truyền nhập vào Trung Quốc, được dịch thành Hán văn, lưu truyền rộng khắp, bắt đầu xuất hiện các hệ phái Phật giáo với các phong cách khác nhau. Như Thiên Thai tông, Từ Ân tông, Hoa Nghiêm tông, Luật tông, Thiền tông, v.v, trong đó ảnh hưởng lớn nhất là Thiền tông. Phật giáo thời kỳ đó đã thẩm thấu vào chính trị, kinh tế, văn hóa và sinh hoạt của con người tại Trung Quốc.

Đến thời nhà Tống, ảnh hưởng của Phật giáo đối với văn hóa Trung Quốc đã thẩm thấu toàn diện vào triết học, văn học, luân lý học cũng như lĩnh vực luật học, đối với thơ ca ảnh hưởng còn nhiều hơn nữa. Có rất nhiều tăng nhân có văn hóa cũng viết một lượng lớn thơ để nói về Thiền, một lượng lớn các áng thơ từ theo đuổi thiền cảnh yên lặng trống vắng tới bắt đầu theo đuổi thiền cơ thiền thú cơ trí hoạt bát, theo đuổi tìm chọn ngôn ngữ trong Phật giáo, theo đuổi lý tính trong Thiền tông.

Có thể nói, sau thời Tùy Đường, tư tưởng Phật gia có ảnh hưởng tương đối rộng khắp tới văn hóa nghệ thuật Trung Quốc. Chủ yếu biểu hiện tại: thứ nhất, nghệ thuật truyền thống Trung Quốc, như kiến trúc, nặn tượng đúc tượng, điêu khắc, hội họa, âm nhạc, hí kịch, v.v xuất hiện một lượng lớn các tác phẩm có quan hệ tới “Phật”. Thứ hai, tác phẩm văn học Trung Quốc xuất hiện thiết âm, quan niệm văn phạm (pháp lệnh thành văn thời xưa), danh từ mới, văn thể mới, các khái niệm và đề tài mới cho thi ca, ngữ lục thể, tiểu thuyết truyền kỳ, tạp kỹ v.v. Thứ ba, ảnh hưởng tới tư tưởng triết học Trung Quốc.

Ngoài ra, tư tưởng Phật gia cũng ảnh hưởng tới khoa học truyền thống Trung Quốc như y dược, thiên văn, số học.

Mà Phật giáo cũng có ảnh hưởng rất lớn tới phong tục tập quán của Trung Quốc. Cụ thể biểu hiện như sau: thứ nhất, tin vào tam thế (quá khứ – hiện tại – tương lai). Phật gia cho rằng, vạn sự vạn vật nơi thế gian đều do nhân duyên hòa hợp mà sinh ra, hết thảy đều nằm trong luân hồi, con người có sinh lão bệnh tử, trời có trăng sao tròn khuyết, hoa nở hoa rụng, hết sinh lại diệt. Sau khi Phật giáo truyền nhập vào Trung Quốc, người Trung Quốc bắt đầu biết con người có tam thế, biết rằng sinh ra là đến, chết rồi là đi. Thứ hai, tin vào lục đạo. Phật giáo có thuyết về lục đạo luân hồi. Mặc dù đời này làm việc ác vẫn đắc phúc sống thọ, nhưng nghiệp quả không báo vào đời này thì sẽ báo vào đời sau. Thứ ba, tin vào thiện ác hữu báo. Con người tin vào tam thế lục đạo, cho nên tin rằng thiện ác chắc chắn có quả báo, hoặc là báo vào chính bản thân mình, hoặc báo vào con cháu mình, hoặc báo vào đời sau của mình. Đồng thời còn dẫn xuất ra những quan niệm như hối tội thực phúc (hối lỗi ăn năn để gây dựng phúc báo), duyên thọ (kéo dài tuổi thọ), tiến vong (tụng kinh hoặc làm các việc cho vong linh sớm siêu thoát), tu đức nhương tai (tu dưỡng đạo đức để cầu an), thiết cung kì nguyện (bố trí dâng cúng cầu nguyện).

Nói tóm lại, mức độ ảnh hưởng của Phật giáo đối với văn hóa truyền thống Trung Quốc, có thể nói là vừa sâu vừa rộng.

(Còn tiếp)

(*) để hiểu sâu sắc hơn câu nói của Lão Tử, mời đọc giả hãy tìm hiểu thêm bài giảng thứ chín, trong quyển sách “Chuyển Pháp Luân” của ngài Lý Hồng Chí.

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/38455

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (9): Nho, Thích, Đạo và văn hóa truyền thống Trung Quốc (Phần 2) first appeared on Chánh Kiến Net.

[ChanhKien.org]

Chương 10: Nho, Thích, Đạo và văn hóa truyền thống Trung Quốc (Thượng)

Trong hơn 2.500 năm sau thời Xuân Thu, ảnh hưởng sâu sắc nhất đến văn hóa truyền thống Trung Quốc là Nho gia, Thích gia và Đạo gia. Vì vậy thủy tổ của ba gia này: Khổng Tử, Phật Thích Ca Mâu Ni và Lão Tử trong dòng sông dài đằng đẵng của lịch sử vẫn nhận được sự kính ngưỡng và sùng bái lâu dài của hậu nhân.

Không biết là sự trùng hợp của lịch sử hay an bài của Thiên ý, mà Khổng Tử, Phật Thích Ca Mâu Ni và Lão Tử đều xuất hiện vào cùng một thời đại. Năm sinh của Lão Tử không rõ ràng. Ngày 8 tháng 4 năm 566 trước Công nguyên (TCN), Thích Ca Mâu Ni sinh ra tại khu vực là nước Nepal ngày nay. 15 năm sau, tức ngày 27 tháng 8 năm 551 TCN, Khổng Tử ra đời ở Khúc Phụ, Sơn Đông. Văn minh Trung Hoa cũng nhờ có ba vị thánh nhân này mà phát triển rực rỡ.

Khổng Tử – Nho gia – Văn hóa truyền thống Trung Quốc

Năm 551 TCN, Khổng Tử sinh ra tại nước Lỗ. Ông tên Khâu, tự là Trọng Ni, họ Khổng Thị. Nhà Khổng Tử rất nghèo, địa vị xã hội cũng rất thấp. Sau khi lớn lên, ông từng làm Tiểu Lại, là một chức quan nhỏ không có phẩm cấp thời phong kiến. Vì để tuyên truyền chủ trương chính trị của mình, ông dùng phần lớn thời gian cuộc đời dẫn dắt các đệ tử chu du liệt quốc, bôn ba du thuyết các nước. Tuy nhiên chủ trương của ông vẫn luôn không được trọng thị. Tới năm 63 tuổi, Khổng Tử về lại nước Lỗ. Nước Lỗ cuối cùng cũng không trọng dụng Khổng Tử, ông cũng không yêu cầu ra làm quan nữa.

Từ đó về sau, Khổng Tử dốc lòng dạy học, biên soạn điển tịch, trong chín năm tuổi xế chiều này cuối cùng đã xây dựng được Nho học thành một thể hệ tư tưởng. Nổi tiếng nhất là: Khổng Tử đã hoàn thành xong việc biên soạn “Lục Nghệ” gồm “Thi”, “Thư”, “Nhạc”, “Lễ”, “Dịch” và “Xuân Thu”. Trừ “Nhạc” sau này bị thất lạc, các kinh thư còn lại luôn là tài liệu giảng dạy cơ bản của các vương triều hậu thế.

Khổng Tử còn căn cứ vào tài liệu lịch sử của nước Lỗ mà viết nên “Xuân Thu”, bắt đầu từ năm đầu của Lỗ Ẩn Công (năm 722 TCN), kết thúc vào năm thứ 14 của Lỗ Ai Công (năm 481 TCN), bao quát 12 vị quốc quân của nước Lỗ. Lấy nước Lỗ làm trung tâm mà ghi chép, tôn kính tính chính thống của vương thất nhà Chu, lấy sự tích thời Ân Thương làm điều răn, kế thừa truyền thống của nhà Hạ, Thương và Chu, văn từ ngắn gọn súc tích mà ý nghĩa lại uyên thâm. Nước Ngô, nước Sở tự xưng là vương, nhưng trong “Xuân Thu” lại bị hạ xuống xưng là tử tước. Tấn Văn Công cùng chư hầu gặp mặt để liên kết đồng minh, thực tế là triệu Chu Tương Vương tới nhập hội cùng, nhưng trong “Xuân Thu” lại kị húy mà viết rằng: “Chu thiên tử tuần thú đến Hà Dương”. Cứ như vậy mà suy, “Xuân Thu” chính là sử dụng nguyên tắc như vậy mà bình luận về các sự kiện lúc bấy giờ, hậu thế gọi đây là bút pháp “Xuân Thu”.

Khổng Tử là cá nhân đầu tiên thu nhận học trò dạy học trong lịch sử giáo dục Trung Quốc. Trước ông, việc học tập diễn ra tại quan phủ. Khổng Tử mở ra trường học tư, thu nhận môn đồ rộng khắp, mở rộng đối tượng giáo dục tới người dân bình thường, đưa văn hóa tri thức truyền bá tới dân gian, làm ra cống hiến vĩ đại với giáo dục cổ đại.

Đệ tử theo học Khổng Tử ước chừng có khoảng 3.000 người, trong đó có 72 người tinh thông sáu loại kỹ nghệ là Lễ, Nhạc, Xạ, Ngự, Số, Thuật. Còn như những đệ tử được Khổng Tử dạy bảo nhiều phương diện khác nhưng không chính thức ghi vào danh sách lại càng nhiều hơn nữa.

Khổng Tử sau khi qua đời được mai táng bên bờ Tứ Thủy ở phía Bắc Lỗ Thành. Có hơn 100 nhà là những đệ tử của ông và những người dân khác của nước Lỗ, lần lượt tới bên mộ của ông mà ở, cho nên nơi này được gọi là “Khổng lý”. Các thế hệ người dân nước Lỗ truyền lại rằng, mỗi năm đều phải đúng ngày đúng giờ quy định tới trước mộ của Khổng Tử tế bái, mà giới nho sinh cũng đúng thời điểm này đến nơi đây để nghiên cứu và học tập lễ nghi, tiến hành lễ uống rượu và các nghi thức như thi bắn cung.

Khu mộ của Khổng Tử rộng khoảng một khoảnh (tương đương 100 mẫu đất của Trung Quốc, ước chừng 6,67 hécta). Gian nhà chính nơi Khổng Tử từng ở cùng những phòng trong mà đệ tử ở sau này được cải tạo thành miếu, lưu giữ lại những đồ vật mà Khổng Tử từng dùng như y phục, mũ mão, đàn, xe, sách vở, v.v. Một mạch cho tới tận thời nhà Hán, hơn 200 năm chưa từng bị bỏ hoang.

Sau này các đệ tử của Khổng Tử căn cứ theo ngôn hành của ông mà biên soạn thành “Luận ngữ”, đây là tư liệu trực tiếp đáng tin cậy nhất để con người hiện đại chúng ta nhận thức về Khổng Tử. Khổng Tử đã sáng tạo ra một học thuyết hoàn chỉnh lấy “Nhân”, “Lễ, “Trung Dung”, “Giáo” và “Học” làm nội dung chủ yếu, bao quát chính trị, luân lý, đạo đức, giáo dục và các tư tưởng khác, kỳ vọng quy phạm hành vi từ quân vương tới bách tính lê dân. Ông nói cho người ta biết thế nào là Trung Dung, thế nào là Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín, v.v. đã tạo ra ảnh hưởng to lớn tới lịch sử văn hóa của Trung Quốc và thậm chí cả Đông Nam Á.

Như vậy tư tưởng Nho gia của Khổng Tử bao hàm những nội dung chủ yếu gì?

Một, “Nhân” (仁) là cốt lõi trong tư tưởng học thuyết của Khổng Tử. Khổng Tử đã đề xuất một cách minh xác rằng, “Nhân” tức “ái nhân” (Nhan Uyên), tạm dịch “Nhân” là yêu thương con người. Làm sáng tỏ thêm một bước nữa thì “Phu Nhân giả, kỷ dục lập nhi lập nhân, kỷ dục đạt nhi đạt nhân” (Ung dã), tạm dịch là người Nhân là người muốn đứng vững thì giúp người khác đứng vững, muốn thành đạt thì giúp người khác thành đạt. Nếu Nhân thì phải làm được “Kỷ sở bất dục, vật thi vu nhân” (Nhan Uyên), tạm dịch là điều nào mình không muốn người khác làm với mình thì cũng không làm với người khác. Tư tưởng đã này xuyên suốt các phương diện học thuyết tư tưởng của Khổng Tử.

Khổng Tử lại chỉ rõ thêm ra rằng “Năng hành ngũ giả vu thiên hạ, vi nhân hĩ”, tạm dịch là có thể làm được năm điều ở trong thiên hạ thì là Nhân vậy. Năm điều này chính là “Cung, khoan, tín, mẫn, huệ”. Bởi vì “Cung tắc bất vũ, khoan tắc đắc chúng, tín tắc nhân nhậm yên, mẫn tắc hữu công, huệ tắc túc dĩ sử nhân” (Dương hóa), tạm dịch là khiêm cung thì không khinh nhờn, khoan dung thì được lòng người, tín thì người ta tin cậy được, mẫn (cán) thì có công, huệ thì đủ (sai) khiến được người. Năm loại phẩm đức này đều được kiến lập trên cơ sở tôn trọng, quan tâm và thông cảm với con người. “Tử dĩ tứ giáo, văn, hành, trung, tín”, chính là học sinh phải học tập bốn phương diện: học vấn, ngôn hành, trung thành, khoan dung và tín nghĩa.

Khổng Tử đặc biệt nhấn mạnh giá trị và tác dụng của “Nhân”. Ông cho rằng, “Nhân” đã là điều mà mỗi cá nhân cần thiết phải tu dưỡng, cũng là nguyên tắc trị quốc bình thiên hạ tất yếu phải tuân theo. Đối với việc thi hành chính trị, ông khởi xướng phải dựa vào sự quan tâm và quý trọng người dân, lấy phương thức giáo hóa để đạt được mục đích an bang trị quốc. Ông đề xuất: “Vi chính dĩ đức, thí như bắc thần cư kì sở nhi chúng tinh cộng chi.” (Vi chính), tạm dịch là cầm chính quyền thì phải có Đức, ví như sao Bắc Đẩu ở nơi cố định để các ngôi sao khác vây quanh vậy. Cái gọi là Đức này, chính là thể hiện tinh thần của “Nhân”.

Trên cơ sở khởi xướng “Nhân” và “Đức”, Khổng Tử đề xuất một loại xã hội lý tưởng “Đại Đồng”, chính là: Ở thời Đại Đạo thực hành thì thiên hạ là của chung, cả thiên hạ đều vì việc công, chọn người hiền năng, coi trọng thành tín, sống trên thuận dưới hòa, người ta không chỉ thương kính với cha mẹ của mình, không chỉ yêu thương con cái mình, người già được nuôi dưỡng trọn đời, người tráng niên có chỗ được sử dụng, con trẻ được chăm sóc tới khi trưởng thành, những người góa bụa cô độc, những người cô đơn mất vợ, những người bệnh tàn phế tật nguyền đều được nuôi dưỡng… Được như vậy thì âm mưu quỷ kế không thịnh hành, bạo loạn trộm cướp không xảy ra, đi ra ngoài không phải đóng cửa, như thế là đại đồng. (Lễ Kí – Lễ Vận). Xã hội đại đồng này, thực tế chính là tinh thần của “Nhân” được thể hiện toàn diện đầy đủ ngoài xã hội.

Lý tưởng “Đại Đồng” khó mà thực hiện được, Khổng Tử lùi một bước đề xuất lý tưởng xã hội “Tiểu Khang”: Xây dựng thành quách, đào hào bảo vệ thành để thêm kiên cố, đặt ra lễ nghi làm kỷ cương dùng để quy phạm quan hệ vua tôi, khiến quan hệ cha con thân mật, anh em hòa thuận, vợ chồng hòa ái, dùng lễ nghi xây dựng các loại chế độ, phân chia ruộng đất và hộ tịch… nhờ đó mà xây dựng lễ nhượng (khiêm cung, thủ lễ, lấy cách cư xử cao đẹp mà nhường nhau) kiểu mẫu theo nghi lễ, làm gương cho bách tính noi theo lễ pháp mà chấp hành… Như thế là Tiểu Khang. Đây là xã hội bước đầu quán triệt được tinh thần của “Nhân”.

Hai, “Lễ” (礼) là một phạm trù quan trọng khác trong học thuyết tư tưởng của Khổng Từ. “Lễ” là một loại quy phạm hành vi xã hội đã tồn tại từ lâu. Khổng Tử cho rằng, tới thời nhà Chu, “Lễ” đã phát triển tới mức độ hoàn mỹ nhất, vì vậy ông sùng bái nhất là Chu Lễ, tức là Lễ của nhà Chu.

Theo cách nhìn của Khổng Tử, “Lễ” là quy phạm hành vi mà mỗi người nhất định phải tuân thủ, từ Thiên tử cho tới thứ dân. Cái “Lễ” của Khổng Tử bao hàm hai phương diện là tinh thần bên trong và hình thức bên ngoài. Cái tinh thần bên trong này đã duy hộ chế độ tông pháp (1) cấp bậc cùng các loại quan hệ luân lý tương ứng đương thời.

Hình thức bên ngoài của “Lễ” bao gồm các lễ tiết nghi thức như tế tự, quân đội, lễ đội mũ, kết hôn, tang sự, mai táng, triều bái kết thân, liên kết đồng minh, v.v. Khổng Tử cho rằng, chú trọng tinh thần bên trong của “Lễ” tất nhiên là quan trọng, nhưng tinh thần bên trong chung quy vẫn cần dựa vào hình thức bên ngoài để thể hiện. Cho nên đối với những lễ tiết nghi thức này, Khổng Tử không chỉ chuyên chú học tập, tự mình thực hành, mà còn yêu cầu các đệ tử nghiêm khắc tuân thủ. Bởi vì tinh thần bên trong của “Lễ” là duy hộ chế độ tông pháp cấp bậc, cho nên còn liên quan tới địa vị danh phận của mỗi cá nhân. Hành vi tuân thủ nghiêm ngặt với danh phận của bản thân chính là giữ “Lễ”, vượt quá danh phận của bản thân chính là trái với “Lễ”. Đề xuất “Quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử”, tạm hiểu là vua phải ra vua, quan phải ra quan, cha phải ra cha, con phải ra con. “Lễ nhạc chinh phạt tự thiên tử xuất,” (lễ nhạc và hiệu lệnh chinh phạt đều ở trong tay thiên tử), không thể “Tự pháp hầu xuất” (ở trong tay vua chư hầu), lại càng không thể “Bồi thần chấp quốc mệnh” (do bề tôi nắm giữ vận mệnh quốc gia). Trong phương diện gia đình thì “Phụ vi tử ẩn, tử vi phụ ẩn”, tạm hiểu là cha che giấu cho con, con che giấu cho cha. (2)

Bởi vậy, Khổng Tử không chỉ đề xuất rõ ràng chủ trương “Chính danh”, mà còn thông qua việc biên soạn “Xuân Thu” mà châm biếm bài xích các chủng các loại hành vi trái lễ đi quá giới hạn.

Ba, Khổng Tử còn đưa ra tư tưởng “Trung dung”.

Tại đây có hai điểm quan trọng: thứ nhất là “Trung”, thứ hai là “Hòa”. Cái “Trung” của Khổng Tử, không phải là thỏa hiệp và nhượng bộ, mà là trong lúc nhận thức và xử lý sự vật khách quan, cần phải làm được “Thích độ” (vừa phải), “Kháp như kì phân” (đúng mực, thích đáng). Mà cơ sở của “Thích độ” và “Kháp như kì phân” chính là bắt nguồn từ thực tế.

Khổng Tử còn đưa ra quan điểm “Hòa vi quý”. “Lễ” vốn là dùng để biểu thị sự khác biệt về cấp bậc trong bối cảnh mọi người có thân phận khác nhau. Nhấn mạnh “Hòa vi quý”, chính là nhấn mạnh sự phối hợp và hài hòa quan hệ khi có sự khác biệt và không cùng cấp bậc này. Đối với tư tưởng “Trung” và “Hòa” này, Khổng Tử chủ trương không chỉ xem nó là một phương pháp nhận thức và xử lý sự vật, mà còn thông qua tu dưỡng và rèn luyện, đưa nó dung nhập vào tính cách và phẩm chất của bản thân, trở thành mỹ đức của con người.

Bốn, Khổng Tử cả đời “Học nhi bất yếm, hối nhân bất quyện” (học không biết chán, dạy người không biết mệt). Ông trong quá trình dạy học đã tích lũy được kinh nghiệm phong phú. Tư tưởng “Giáo” và “Học” là bộ phận quan trọng hình thành nên học thuyết tư tưởng của ông.

Khổng Tử nơi nào cũng học, không có vị thầy nào cố định truyền thụ, cả đời khiêm tốn hiếu học. Ông đề xướng “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri dã” (Vi chính), tạm dịch là: biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, vậy mới thật là biết. Ông còn nói “Tam nhân hành, tất hữu ngã sư yên. Trạch kì thiện giả nhi tòng chi, kì bất thiện giả nhi cải chi.” (Thuật nhi), tạm dịch là: trong ba người đi cùng đường, tất có người là thầy của ta, lấy cái thiện của họ mà học, nhìn ra cái bất thiện của họ mà sửa mình. Lại nói “Mẫn nhi hảo học, bất sỉ hạ vấn”, tạm dịch là người minh mẫn hiếu học, không ngại hỏi kẻ dưới. Khổng Tử cũng học tập học sinh của mình, ông đề xướng “Đương nhân, bất nhượng vu sư” (Vệ Linh Công), tạm dịch là: việc nhân đức không nhường ai, làm điều nhân đức thì dẫu là thầy cũng không nhường.

Trong “Bát dật” có đoạn trò chuyện giữa đệ tử Tử Hạ và Khổng Tử như sau:

Tử Hạ: Khéo cười tươi đẹp làm sao, mắt đẹp làm sao, nền trắng vẽ bức tranh tươi đẹp, nói như vậy nghĩa là sao?

Khổng Tử: Phải có nền trắng đẹp trước, sau mới vẽ tranh.

Tử Hạ: Vậy Lễ cũng đứng sau Nhân sao?

Khổng Tử: Trò có thể bàn luận “Thi” với ta được rồi.

Để tổng kết kinh nghiệm học tập của bản thân, ông nói: “Ngô thường chung nhật bất thực, chung dạ bất tẩm, dĩ tư, vô ích, bất như học dã” (Vệ Linh Công), tạm dịch là: ta từng cả ngày không ăn, cả đêm không nghỉ, suy tư, nhưng vô ích, không bằng đi học.

Ông đề xuất học tập phải cố gắng nỗ lực, coi trọng phương pháp học tập. Về vấn đề hình thành tích lũy tri thức, ông nhấn mạnh tính trọng yếu của việc học và cầu, nói rằng tự mình là “Ngã phi sinh nhi tri chi giả, hảo cổ, mẫn dĩ cầu chi giả dã “ (Thuật nhi), tạm dịch là ta sinh ra không phải đã biết tất cả, là do thích đạo cổ xưa, cần mẫn học hỏi mà nên. Ông yêu cầu các đệ tử phải “Phát phấn vong thực”, nghĩa là cố gắng nỗ lực quên ăn, “Học nhi thì tập chi” (học thì phải luyện tập), “Ôn cố nhi tri tân” (ôn lại cái cũ để biết cái mới). Ông nói: “Đa văn, trạch kỳ thiện giả bất nhi tòng chi, đa kiến nhi thức chi, tri chi thứ dã” (Thuật nhi), tạm dịch là nghe nhiều, chọn lấy điều thiện mà làm theo, nhìn nhiều rồi ghi nhớ thành tri thức của mình, biết được như vậy là người có trí rồi. Lại nói: “Học nhi bất tư tắc võng, tư nhi bất học tắc đãi” (Vi chính), tam dịch là học mà không suy nghĩ thì mất hết, nghĩ mà không học thì nguy hiểm. Một mặt thì yêu cầu suy nghĩ phân tích phải dựa trên cơ sở tìm tòi học tập, mặt khác lại yêu cầu phải học, phải nghe, phải nhìn mọi thứ thêm vào đó là phân tích nghiên cứu, biến thành tri thức của mình, giúp tri thức của mình phong phú, đạt được đề cao. Ông còn nhấn mạnh học kết hợp với hành. Ông nói: “Quân tử dục nột vu ngôn nhi mẫn vu hành” (người quân tử không nên nói nhiều mà quan trọng ở hành). Cho rằng chỉ nói mà không làm là điều đáng xấu hổ, “Sỉ cung chi bất đãi dã” (Lý nhân), tạm dịch là sợ sẽ xấu hổ nếu nói mà không làm được. “Quân tử sỉ kì ngôn nhi quá kì hành” (Hiến văn), tạm dịch là quân tử phải biết hổ thẹn vì lời nói quá so với việc làm. Thực tiễn và kinh nghiệm giáo dục của Khổng Tử đã đặt định ra cơ sở hình thành lý luận giáo dục truyền thống của Trung Quốc.

Có thể nói, Khổng Tử là người đặt nền móng cho văn hóa truyền thống Trung Quốc. Tư tưởng kể trên của ông đã trở thành một trong những chủ thể văn hóa truyền thống của Trung Quốc đời sau, đối với các phương diện như phương thức tư duy, định hướng giá trị cũng như tâm lý xã hội của người Trung Quốc đều có ảnh hưởng sâu sắc. Lấy “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín” làm cơ sở, tư tưởng Nho gia coi trọng tu dưỡng đạo đức của con người, giảng khí tiết, trọng đạo nghĩa, quan tâm tới người khác, đề xướng khoan dung nhẫn nại bình hòa, độ lượng lạc quan, quan tâm tới chỉnh thể lợi ích của quốc gia và nhân dân, coi trọng tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Những điều này có ý nghĩa quan trọng với việc đề cao tu dưỡng đạo đức của con người, bảo trì sự hài hòa trong quan hệ xã hội, ổn định xã hội, v.v. Bởi vậy những quốc quân có đạo đức của nhiều triều đại đều tuân theo tư tưởng trị quốc bình thiên hạ của Khổng Tử.

Tư Mã Thiên, sử gia thời Hán đã đánh giá Khổng Tử là: “Thi” trung hữu giá dạng đích thoại: “Tượng cao sơn nhất bàn lệnh nhân chiêm ngưỡng, tượng đại đạo nhất bàn nhượng nhân tuân tuần.” tạm dịch là trong “Thi” có một câu nói như thế này: “Giống như núi cao khiến người khác phải chiêm ngưỡng, giống như Đại Đạo khiến người phải tuân theo.” Từ xưa đến nay, trong thiên hạ từ quân vương cho tới hiền nhân cũng nhiều, khi còn sống thì hiển quý vinh hoa, nhưng tới lúc chết thì cũng chẳng còn gì. Khổng Tử là một người bình dân, những người đọc sách đều tôn ông làm tông sư. Từ thiên tử vương hầu tới người làm lục nghệ trong toàn quốc đều xem học thuyết của Khổng Tử là chuẩn tắc tối cao, vậy có thể nói Khổng Tử là Thánh nhân chí cao vô thượng rồi. Vì vậy, người biết Trung Hoa tất biết Khổng Tử, không biết Khổng Tử thì không thể chân chính hiểu rõ văn hóa truyền thống Trung Hoa.

Đáng tiếc là tới lịch sử cận đại Trung Quốc, đặc biệt là sau thời Trung Cộng nắm được chính quyền, chẳng e dè gì mà không ngừng phá hoại văn hóa truyền thống Trung Quốc, tư tưởng của Khổng Tử cũng bị phê phán. Những hiện thực xấu xí ở Trung Quốc ngày nay như đạo đức xã hội chẳng còn, nhân tâm không còn như xưa, chính trị hủ bại chính là hậu quả xấu từ sự phá hoại văn hóa truyền thống của Trung Cộng.

(Còn tiếp)

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/38439

Chú thích:

(1): Quý độc giả có thể tìm hiểu thêm về “chế độ tông pháp” trên trang Wikipedia.

(2): Theo hiểu biết của người dịch “Phụ vi tử ẩn, tử vi phụ ẩn”, có ý là cha và con che giấu lỗi cho nhau là lẽ thường tình vì có tình phụ tử, nên không thể nói là không ngay thẳng. Vậy, lý và tình có khi không nhất trí với nhau mà là quan hệ tư pháp còn chứa đựng mâu thuẫn. Về lý, con làm chứng cha phạm tội là theo lý ngay thẳng, không sai. Nhưng về tình, cha che giấu tội con cũng thường xảy ra. Quan điểm Khổng Tử là phải đem lý và tình thống nhất được với nhau mới phù hợp thực tế thời bấy giờ.

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (8): Nho, Thích, Đạo và văn hóa truyền thống Trung Quốc (Phần 1) first appeared on Chánh Kiến Net.

[ChanhKien.org]

Chương 9: Chữ Hán Thần truyền

Trong quá trình hình thành và phát triển của tiếng Hán có xuất hiện rất nhiều tiếng địa phương. Vì lẽ gì ở một nơi có nhiều tiếng địa phương như Trung Quốc, trong quá trình phát triển mấy nghìn năm vẫn có thể bảo trì được sự thống nhất và truyền thừa về văn hóa trong phần lớn thời gian? Mà những nơi sử dụng ngôn ngữ đồng nhất như Đế quốc La Mã, Đế quốc Ả Rập sớm đã chia năm xẻ bảy? Nguyên nhân căn bản là nhờ công cụ ghi chép của Hán ngữ – Hán tự là một loại văn tự hình khối (vuông) hết sức đặc biệt. Chữ Hán dù là khắc trên mai rùa, đúc trên khí cụ đồng đen, khắc trên thẻ tre, hay viết trên giấy trắng, trong 5.000 năm qua hình thức của chữ Hán có biến đổi, nhưng đặc tính biểu ý của chữ Hán không biến đổi.

Tương truyền sau khi Nữ Oa tạo ra con người ở vùng đất Trung Nguyên, lại có một số Thần tới nhân gian dạy con người những kỹ năng sinh tồn cơ bản. Lúc ban đầu, mọi người giao tiếp với nhau là thông qua một số âm tiết và thế tay đơn giản, chính Thần Phục Hy đã sáng tạo cho nhân loại những ký hiệu văn tự sớm nhất để thay thế cho việc thắt nút dây ghi nhớ sự việc.

Đến thời kỳ Hoàng Đế là chủ chung của thiên hạ, các loại phát minh như văn tự, y học, toán số, lịch pháp, nhạc khí, gốm sứ, nuôi dâu tằm lần lượt xuất hiện. Tương truyền bên cạnh Hoàng Đế có một sử quan tên Thương Hiệt đã sáng tạo ra văn tự. Nghe nói, trên đầu Thương Hiệt có bốn con mắt, có thể nhìn thấy thần minh. Ông ngẩng đầu có thể nhìn thấy hình dạng Khuê tinh viên khúc (ý nói sao Khuê tròn và chòm sao Khuê khúc khuỷu), cúi đầu có thể quan sát được hoa văn trên mai rùa và dấu chân của chim muông cầm thú. Thông qua việc thu thập rộng khắp nhiều loại hình tượng xinh đẹp ở thế gian, Thương Hiệt đã đem chúng tổng hợp lại thành văn tự, đây chính là “Thượng cổ văn tự” mà người đời sau hay nói. Sự kiện tương đối quan trọng đối với nhân loại này đương nhiên cũng đã kinh động tới trời xanh, cho nên mới có truyền thuyết “Thương Hiệt tạo tự, thiên vũ túc, quỷ dạ khóc”, ý nói vào lúc Thương Hiệt tạo ra chữ Hán, cảm động Thần linh, gạo từ trên trời rơi xuống, ban đêm nghe thấy tiếng quỷ đang kinh hãi khóc rống. Bởi vậy có thể thấy rằng, chữ Hán ban đầu là do người có đức hạnh thông qua thần thông truyền cấp cho nhân loại, đối với sự phát triển của nhân loại trong tương lai có tác dụng trọng yếu mang tính quyết định.

Trên cơ sở văn tự Thần truyền, vào thời nhà Chu, người xưa đề xuất ra phương pháp tạo chữ Lục Thư (xem trong “Chu Lễ”). Căn cứ vào cách nói của nhà văn tự học thời Đông Hán là Hứa Thận, thì “Lục Thư” là chỉ: tượng hình, chỉ sự, hội ý, hình thanh, chuyển chú và giả tá.

“Tượng hình tự” là thông qua đặc trưng chủ yếu của sự vật khách quan mà tiến hành miêu tả và sáng lập ra văn tự, ví như các chữ 日 (nhật)、月 (nguyệt)、山 (sơn)、川 (xuyên)、人 (nhân)、大 (đại)、女 (nữ)、田 (điền)、井 (tỉnh)、雨 (vũ)…

“Chỉ sự tự” có một loại là văn tự ký hiệu đơn thuần, ví như 一 (nhất)、二 (nhị)、三 (tam); một loại là tại cơ sở của chữ tượng hình mà thêm vào ký hiệu để biểu đạt ý nghĩa, ví như 本 (bản)、末 (mạt)…

“Hội ý tự” là những văn tự được hình thành thông qua việc tổ hợp từ hai hoặc nhiều hơn hai chữ Hán trở lên, ví như 林 (lâm)、森 (sâm)、步 (bộ)、取 (thủ)…

“Hình thanh tự” là chỉ các chữ được hình thành từ việc tổ hợp các chữ Hán biểu ý và các chữ Hán biểu thanh, ví như 空 (không)、悲 (bi)… Hình thanh tự là phương pháp được sử dụng nhiều nhất để tạo chữ, vậy nên trong chữ Hán thì chữ hình thanh là nhiều nhất.

“Chuyển chú tự” là chỉ những chữ Hán có cùng một bộ thủ và ý nghĩa tương đồng có khả năng giải thích cho nhau, ví như 考 (khảo) và 老 (lão).

“Giả tá tự” là mượn dùng những chữ đồng âm đã có để biểu đạt một khái niệm nào đó. Nói một cách nghiêm khắc thì “chuyển chú” và “giả tá” không phải là phương pháp tạo chữ, mà là “tự pháp” (1).

Các phương pháp tạo chữ kể trên cho thấy, chữ Hán cổ đại của Trung Quốc đều có liên hệ chặt chẽ với vạn sự vạn vật, có cùng nguồn gốc với bản chất của sự vật. Hứa Thận thời Đông Hán đã thành công sử dụng Dịch Kinh và Ngũ Hành để hoàn nguyên cấu tạo của chữ Hán trở lại như cũ, lần đầu phân tích và giải thích một cách có hệ thống 540 thiên bàng bộ thủ, viết ra một cuốn “Thuyết Văn Giải Tự” chưa từng có.

Theo sự phát triển dần dần của văn hóa nhân loại, ngôn ngữ văn tự của Trung Quốc cũng càng ngày càng phong phú hơn lên. Người ta căn cứ vào các phương pháp tạo chữ kể trên cùng với cơ sở các bộ thủ mà Hứa Thận cung cấp, căn cứ vào nhu cầu của mình mà sáng tạo ra lượng lớn chữ Hán. Chữ Hán không chỉ có thể biểu đạt âm thanh, mà còn có thể biểu đạt ý tứ, không chỉ có hình tượng cấu thành mười phần sinh động, mà nội hàm cũng có đủ tính thần truyền. Chữ Hán cùng với văn hóa cổ đại của Trung Quốc một mạch kế thừa và hỗ trợ lẫn nhau, bác đại tinh thâm. Mỗi chữ Hán chính thống đều quán xuyến đạo đức truyền thống của Trung Quốc, nội hàm Thiên – Địa – Nhân, thậm chí đến cả đạo lý tu luyện.

Ví như chữ 儒 (Nho – học trò, tên chung của người có học), từ thiên bàng bộ thủ mà xét, từ 人 (Nhân) và 需 (Nhu) mà giảng thì là yêu cầu (nhu) của con người (nhân), con người yêu cầu những gì đây? Một là đồ để ăn, hai là giáo dục. Thức ăn dinh dưỡng bắt đầu từ sữa mẹ, giáo dục bắt đầu từ khi còn là trẻ con. Cho nên, chữ Nho là từ Nhân và Nhu tổ thành, hơn nữa lại đồng âm với chữ 乳 (Nhũ – sữa).

Lại nói hai chữ 羞耻 (Tu sỉ – có nghĩa là cảm thấy xấu hổ, hổ thẹn) gồm chữ 羞 (Tu) và chữ 耻 (Sỉ). Chữ 羞 (Tu) phân tích thì có nghĩa là làm việc này kém (bộ 羊 – dương), nhìn thấy xấu (bộ 丑 – sửu). Chữ 耻 – Sỉ có ý nghĩa là câu trách cứ người khác: cái lỗ tai ngươi còn nghe được không (bộ 耳 – Nhĩ), ngươi còn không ngừng hành vi của mình lại (bộ 止 – Chỉ)?

Hay như chữ 福 (Phúc), thế nào là Phúc? 一口 (Nhất khẩu) một người , 一田 (nhất điền) một mảnh ruộng, 一衣 (nhất y) một bộ quần áo, nghĩa là Phúc, có thể thấy cổ nhân đối với lý giải về Phúc thật là vô cùng giản dị và lạc quan.

Ví như chữ 仁 (Nhân – nhân ái, lòng nhân từ) là chữ Hội ý, gồm có 人 (Nhân) và 二 (Nhị). Theo Thuyết Văn Giải Tự, “Nhân – con người” là “Thiên đích chi sinh, tối quý giả dã”, có nghĩa người là do trời sinh ra, là trân quý nhất. Còn nói phàm là thuộc về người thì đều có bộ 人 (Nhân). 二 (Nhị) là từ hội ý, cũng chính là chữ cổ văn của chữ “Thượng” (上) (2) . 二 (Nhị), 上 (Thượng) đều có ý nghĩa là cao. Thuyết Văn Giải Tự viết, 二 (Nhị) là số của đất. Như vậy, kết hợp lại mà xét, 仁 (Nhân – nhân ái, lòng nhân từ) chính là tình cảm cao thượng mà chỉ có con người trên thế gian mới có. Trong Nho gia giảng “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín”, Nhân chỉ đứng đằng sau Đức, là một loại tình cảm sâu đậm tốt đẹp mà chỉ con người mới có. Trong Thuyết Văn Giải Tự viết, “Nhân, Thân dã”. Người với người quan tâm thân thiết (亲 – chữ Thân trong thân thiết) lẫn nhau. Trong Lễ Ký có viết: “Thượng hạ tương thân vị chi Nhân”, tạm dịch là trên dưới quan tâm thân thiết là Nhân (nhân ái). Còn có “Ôn lương giả, nhân chi bổn dã”, tạm dịch là ôn hòa hiền lành là căn bản của Nhân (nhân ái). “Nhân giả khả dĩ quan kì ái yên”, tạm dịch là người có lòng nhân (ái) có thể tỏ ra được sự yêu thương. Trong tác phẩm “Xuân Thu – Nguyên Mệnh Bao” có viết “Nhân giả, tình chí hảo sinh ái nhân, cố lập tự nhị nhân vi nhân”. Nhân giả là cách gọi người nhân đức. Từng có thời kì dùng chữ Nhân này để chỉ có ân với sự sinh sôi của vạn vật. Cổ đại xưa nay tôn sùng chính trị nhân từ, cho rằng người có đức hạnh cao mới có thể gọi là vương. Hiện nay gọi hạt của hoa quả là 仁 (Nhân). Kỳ thực vào thời cổ đại đều dùng từ 人 (Nhân) này, như 果人 (quả nhân – hạt của quả)、核桃人 (hạch đào nhân – hạt quả hạch đào). Từ thời nhà Minh mới cải biến thành 仁 (Nhân).

Ví như chữ 義 (Nghĩa), chính thể của chữ Nghĩa này là chữ hội ý, gồm có 我 (Ngã) và 羊 (Dương). 我 (Ngã) là chữ hội ý, có chữ 戈 (Qua). 戈 (Qua) là giáo – một loại binh khí thời cổ. Chữ 羊 (Dương) là chữ tượng hình biểu thị việc cúng tế gia súc. Chữ Qua có tính kim khí này khiến cho chữ 義 (Nghĩa) mang một bầu không khí dương cương đầy tiếng leng keng, bởi vì trong đó có nguy hiểm và trách nhiệm. Còn chữ Dương mang nghĩa hiến tế kia lại chứng tỏ Nghĩa là hy sinh sự giàu có của bản thân để kính Thần. Cổ nhân giảng: “Nghĩa bất sát sinh, nghĩa bất sát thiểu”. Ý nghĩa ban đầu của Nghĩa là phù hợp với hành vi đạo đức hoặc đạo lý. Xả sinh thủ nghĩa, tạm dịch là xả bỏ sinh mệnh để đạt được đạo nghĩa, là đạo lý mà người xưa hết lòng tin tưởng không thể chối từ. Nhưng hiện tại lại đơn giản hóa thành chữ 义 (Nghĩa) này, hoàn toàn không còn thấy được nội hàm ban đầu nữa rồi.

Nói về chữ 禮 (Lễ), Thuyết văn giảng, “Lễ, Lí dã. Sở dĩ sự thần trí phúc dã.” Ý nghĩa ban đầu là cử hành nghi lễ, tế thần cầu phúc. Nho gia xưa nay coi trọng Lễ, chữ Lễ này đúng thật là có ý nghĩa như vậy. Chữ 禮 (Lễ) là chữ hội ý, có chữ 示 (Thị hoặc Kỳ), chữ 匚 (Phương). Chữ 匚(Phương) là chữ tượng hình, là đồ vật dùng trong tế tự thời cổ đại, nếu như được dùng trong Thần sự (các sự việc liên quan tới thờ cúng các vị thần linh) thì được gọi là 禮 (Lễ). 示 (Kỳ) là chữ hội ý, chữ Tiểu Triện. Phía trên chữ 示 (Kỳ) có chữ 二 (Nhị), trong cổ văn có nghĩa là 上 (Thượng), phía dưới có chữ 小 (Tiểu) có nghĩa là tam thụ, tam thụ đại biểu cho Nhật (mặt trời), Nguyệt (mặt trăng), Tinh (sao). Trong Chu Dịch giảng: “Thiên thùy tượng, kiến cát hung”. Chỉ có quan sát thiên văn ở trên trời mới có thể thấy rõ được biến hóa ở thế gian, đó là vì thiên tượng là biện pháp mà Thần sử dụng để chiếu cố mách bảo cho nhân loại. Kỳ còn là một bộ thủ trong tiếng Hán. Chữ Kỳ có nhiều trong các chữ có liên quan đến việc tế Thần. Ví như chữ 祝 (Chúc) là một từ khen ngợi dùng trong việc tế chủ. Chữ 福 (Phúc), có thiên thần bảo hộ thì mới gọi là Phúc. Chữ 禅 (Thiền), chỉ một hình thức tế trời của đế vương. Chữ 社 (Xã), chỉ thần thổ địa. Kết hợp lại mà xét, nội hàm của chữ 禮 (Lễ) là hướng tới thần linh mà tế tự, biểu đạt sự thành kính và tôn trọng. Đây là nội dung trọng yếu nhất của văn hóa Nho gia. Nghĩa rộng trong sinh hoạt hàng ngày là chỉ sự tôn trọng đối với người khác. Trong “Tả truyện” có viết, “Phu lễ, thiên chi kinh dã, địa chi nghĩa dã, dân chi hạnh dã”, tạm dịch là cái Lễ của người là đạo của trời, nghĩa của đất, đức hạnh của con người. Nhưng sau này đơn giản hóa lại thành 礼 – Lễ, hoàn toàn không còn nội hàm kính Thần kính người nữa.

Ví như chữ 智 (Trí), đây là một chữ hội ý kiêm hình thanh, là chữ có sau chữ 知 (Tri). Chữ Trí có chữ 日 (Nhật) và chữ 知 (Tri). Tri cũng là chỉ thanh. Chữ 知 (Tri) là chữ hội ý, gồm có chữ 矢 (Thỉ) và chữ 口 (Khẩu). 矢 (Thỉ) là chữ tượng hình, phỏng theo hình mũi tên có gắn lông chim, có nghĩa là tên, mũi tên, nghĩa rộng là chính trực, đoan chính. Chữ 口 (Khẩu) đứng cạnh chữ 矢 (Thỉ) hiểu rộng ra nữa là mở miệng đưa ra lời thề không hối hận. 知 (Tri) là từ cổ của 智 (Trí), có tài thông hiểu thiên đạo, hiểu rõ lý của nhân thế gọi là Trí, cũng chính là Tri. Hơn nữa, Tri, Trí chân chính, nhất định là chân lý, nhất định là chân tướng, cũng nhất định không lệch khỏi quỹ đạo của nhân nghĩa đạo đức.

Ví như chữ 信 (Tín), đây là chữ hội ý gồm chữ 人 (Nhân) và chữ 言 (Ngôn). Ý nghĩa ban đầu của 信 (Tín) là chân tâm thành ý, chuyên nhất không thay đổi. Ngôn luận của con người nên là thành thật, chân thật, không giả dối. 言 (Ngôn) là từ chỉ sự, trong chữ 言 (Ngôn) Giáp cốt thì phía dưới là chữ 舌 (Thiệt – cái lưỡi), phía dưới gạch ngang biểu thị Ngôn (lời nói) là từ Thiệt (cái lưỡi) mà ra, là tượng hình của việc mở miệng uốn (duỗi) lưỡi nói chuyện. Còn chữ Ngôn thiên bàng bộ thủ đều có quan hệ với nói chuyện và đạo đức. Trong Thuyết Văn Giải Tự có nói, “Trực ngôn viết ngôn, luận nan viết ngữ”, chính là nói trong tâm có cái gì trực tiếp nói ra thì là 言 (Ngôn), còn suy lí biện luận chất vấn thì nên phải gọi là 語 (Ngữ). Bởi vậy “Pháp ngôn nghĩa sơ – Vấn Thần” viết, “Ngôn, tâm thanh dã”. Nếu như một người nào đó ngôn bất do trung, nghĩa là nghĩ một đằng nói một nẻo, nói lời giả dối, thì khẳng định là không có Tín. “Thi – Vệ Phong – Manh” viết: “Tín thệ đán đán”, nghĩa là lời thề son sắt. Người cổ đại một khi đã phát lời thề, thì sẽ không bao giờ có chuyện không thực hiện.

Từ một số ví dụ kể trên có thể thấy rằng, nội hàm của Hán tự chính thống thật phong phú biết bao.

Mà hình thể của chữ Hán trong quá trình phát triển dài đằng đẵng, trải qua Giáp cốt văn, Kim văn, Đại triện, Tiểu triện, Lệ thư và Khải thư, sau đó vào những năm cuối nhà Hán cố định lại, khiến cho văn hóa Trung Hoa có thể tương truyền qua các thời đại.

Nghiên cứu của các nhà khoa học phát hiện ra rằng, chữ Hán kì diệu hết sức có lợi cho việc phát triển đại não. Tháng 5 năm 1982, bài viết của nhà tâm lí học Richard Lynn trên tạp chí khoa học “Nature” có tiếng nhất toàn cầu đã gây ra tiếng vang mạnh mẽ trên thế giới. Ông đã tiến hành trắc định và kiểm tra chỉ số IQ của trẻ em năm nước Anh, Mỹ, Pháp, Tây Đức và Nhật Bản, phát hiện ra chỉ số IQ trung bình của trẻ em bốn nước Âu Mỹ là 100, còn IQ trung bình của trẻ em Nhật Bản là 111, nguyên nhân là vì trẻ em Nhật Bản có học tập chữ Hán. Một vị giáo sư của Pháp nói, “Dạy trẻ em Pháp văn tự chữ Hán, mục đích chủ yếu không phải để nắm vững một loại công cụ ngôn ngữ nữa, mà là thông qua học tập chữ Hán để mở mang trí tuệ của trẻ em Pháp”.

Tuy nhiên ở gần trăm năm, đặc biệt là gần 50 năm trở lại đây, dưới sự thống trị tà ác của Trung Cộng, văn minh cổ xưa của Trung Quốc gặp phải một trường hạo kiếp, những truyền thống ưu tú bị phá hoại gần như không còn, vô số văn vật trân quý bị đốt sạch. Tải thể của văn hóa Trung Hoa – chữ Hán cũng khó tránh khỏi kiếp nạn. Trong quá trình phá hoại vô lối (của Trung Cộng), chữ Hán truyền thống đã bị bóp méo thành cái gọi là “chữ giản thể”.

Sự xuất hiện của “chữ giản thể” đã gây ra ảnh hưởng rất to lớn tới sự biểu đạt chuẩn xác nội hàm của chữ Hán, ví như chữ “義” và chữ “义” đã nói ở trên. Lại ví như chữ “車 (Xa – xe cộ)” truyền thống, ở giữa chữ là thân xe, trên dưới là bánh xe, một cái trục bánh xe nối liền cả lại. Từ chữ 車 có thể dễ dàng nhìn ra ý nghĩa của nó. Còn chữ 车 (xa) viết theo chữ giản thể thì căn bản không nhìn ra hàm nghĩa nguyên thủy của nó nữa rồi.

Ngoài ra, sự xuất hiện của chữ giản thể đã làm cho người Trung Quốc sau năm 1949 không còn biết làm thế nào để đặt tên chính xác cho các sự vật mới xuất sinh. Cho dù đặt cho nó một cái danh từ thì cũng đã đánh mất liên hệ với bản tính và tầng tầng ý nghĩa sâu hơn của sự vật. Từ mặt này mà giảng, chữ Hán cũng chỉ còn lại một chút ý tứ nông cạn bề mặt. Chữ Hán giản thể cũng đã khiến thuộc tính âm dương, ngũ hành nguyên bản của chữ Hán biến mất gần như không còn.

Nói tóm lại, chữ Hán truyền thống bị biến dị thành chữ giản thể, kỳ thực chính là cắt đứt huyết mạch đã tương truyền qua các thời kỳ của văn minh Trung Hoa 5000 năm, hủy diệt quan niệm đạo đức chính thống để làm người của con người.

Ghi chú của người dịch:

(1) “字法” : “Tự pháp” là cách dùng chữ chứ không phải là phương pháp tạo chữ.

– Chữ chuyển chú là chữ có tự dạng giống nhau, cách phát âm tùy vào vị trí chữ mà có cách phát âm khác biệt. Ví dụ: Chữ 考 (Khảo: thọ/già) và 老 (Lão: già) là hai chữ khác nhau nhưng có cùng nghĩa chỉ người già.

– Chữ giả tá thuộc dạng chữ mượn có sẵn rồi phát âm chệch đi hoặc giữ nguyên âm đọc, thay đổi nghĩa khác. Ví dụ: 長 (Trường) là dài bị mượn và đọc ra thành Trưởng có nghĩa trưởng thành 長大 (Zhǎng dà).

Xem tham khảo tại đây.

(2) Chữ cổ văn (Giáp cốt văn và Kim văn) của chữ 上 (Thượng) chính là chữ 二 (Nhị), xem tham khảo tại đây.

(Còn tiếp)

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/38214

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 7): Chữ Hán Thần truyền first appeared on Chánh Kiến Net.

[ChanhKien.org]

Chương 8: Họ tên của người Trung Quốc

Tương truyền Thần Phục Hy là người sớm nhất đặt định ra họ, ông tự đặt họ cho mình, và là người đặt ra tập tục này, từ đó về sau người Trung Quốc bắt đầu có họ.

Mỗi người Trung Quốc đều xem trọng họ của mình, mỗi một người Trung Quốc đều có họ của riêng mình. Trung Quốc hiện tại có hơn 3.500 họ, nhưng trong lịch sử từng xuất hiện hơn 22.000 họ. Tuy nhiên họ mà người Trung Quốc thường sử dụng chỉ khoảng 100 họ.

Ở Trung Quốc mấy ngàn năm trước, ý nghĩa của Tính (姓) và Thị（氏) không giống nhau. “Tính” chủ yếu là để phân chia thị tộc, tránh để người có cùng “tính”, hay cùng họ lấy nhau. “Thị” ban đầu là nhánh của “tính”, chủ yếu là để phân biệt thân phận cao thấp. Người tôn kính có tính có thị, kẻ thấp hèn có tính mà không có thị.

Sau khi nhà Tần thống nhất Trung Quốc, “tính” và “thị” mới có ý nghĩa giống nhau.

Nguồn gốc các tên họ ở Trung Quốc rất phức tạp, chủ yếu có các nguồn sau đây:

1. Đến từ tộc hiệu của tổ tiên, ví như Đường, Hạ.

2. Đến từ tên của quốc gia được phân phong, như Tống, Tề.

3. Đến từ chức quan từng đảm nhiệm, như Tư Mã là chức quan quản việc giáo dục và văn hóa.

4. Đến từ tước vị, như Vương.

5. Đến từ thụy hiệu được đặt sau khi chết, như Vũ.

6. Đến từ địa phương cư trú, như Trì (ao).

7. Đến từ nghề nghiệp công tác, như Đào (gốm sứ).

8. Đến từ thứ bậc trong họ hàng, như Quý (út, thứ tư).

Ở Trung Quốc hiện đại, “danh” và “danh tự” có cùng ý nghĩa giống nhau là chỉ tên của một người. Tuy nhiên ở Trung Quốc cổ đại thì ý nghĩa của “danh” và “tự” lại không giống nhau. Người Trung Quốc cổ đại sau khi sinh thì được đặt “danh tự” (tên), sau khi thành niên (nam tử từ 20 tuổi trở đi) được đặt một “danh” khác, cũng chính là “tự”. Tự thường là giải thích và bổ sung cho “danh”. Ví như trong thời Tam Quốc, Gia Cát Lượng có tự là Khổng Minh, ý nghĩa của Lượng và Khổng Minh là giống nhau. Người cổ đại ngoài “danh” và “tự” còn có “hiệu”. Thường thì đây là tôn xưng, hay cách gọi kính trọng. Ví dụ như thi nhân Lục Du thời nhà Tống có hiệu là Phóng Ông.

Vào thời cổ đại trong giao thiệp giữa người với người thông thường không trực tiếp gọi tên của đối phương. Chỉ có người trên đối với người dưới, người lớn tuổi đối với người nhỏ tuổi có thể gọi bằng tên.

Phương thức đặt tên của người Trung Quốc cũng rất phong phú, tên của người nam và người nữ cũng không giống nhau. Ví như trong động vật có Long, Hổ, trong thực vật có Tùng, Bách thường được dùng để đặt tên cho bé trai. Phượng, Yến và Mai, Lan thường được dùng để đặt tên cho bé gái.

(Còn tiếp)

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/38062

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 6): Họ tên của người Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 5): Màu sắc trong văn hóa truyền thống Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

[ChanhKien.org]

Chương 6: Những ngày lễ tết truyền thống của Trung Quốc

Tết Nguyên Đán Trung Quốc (1)

Thời cổ đại ở Trung Quốc có một loại quái thú tên là “Niên”, đầu dài sừng nhọn, hung mãnh dị thường. “Niên” sống quanh năm ở sâu dưới đáy biển. Mỗi khi tới giao thừa, nó lại lên bờ ăn súc vật và làm hại con người. Thành thử mỗi khi tới giao thừa, người dân các thôn làng lại dìu già dắt trẻ trốn vào nơi núi sâu để tránh bị “Niên” hại.

Một đêm giao thừa nọ, khi mọi người đều đang vội vàng thu dọn đồ đạc trốn vào núi sâu, thì ở phía Đông thôn có một ông lão tóc bạc đi tới. Ông lão nói với gia đình một bà lão rằng chỉ cần cho ông ở nhà bà một đêm, ông nhất định có thể đuổi “Niên” đi. Mọi người đều không tin, bà lão khuyên ông lên núi tránh đi thì tốt hơn, nhưng ông lão vẫn kiên trì ở lại, mọi người thấy khuyên ông lão không được, liền hối hả lên núi lánh nạn.

Khi quái thú “Niên” chuẩn bị xông vào trong thôn tàn sát bừa bãi như những năm trước, thì đột nhiên có tiếng pháo nổ vang lên. “Niên” toàn thân rủi rẩy, không dám tiến về phía trước nữa, thì ra quái thú “Niên” sợ nhất là màu đỏ, ánh lửa và tiếng nổ. Đúng lúc đó cửa lớn mở rộng, chỉ thấy trong sân có một ông lão trên người khoác chiếc áo lụa màu đỏ đang cười lớn, thú “Niên” sợ quá liền bỏ chạy.

Ngày hôm sau, khi mọi người từ núi sâu quay trở lại thôn, thì phát hiện trong thôn bình yên vô sự. Lúc này mọi người mới bừng tỉnh hiểu ra mọi chuyện, thì ra ông lão tóc bạc chính là Thần Tiên tới giúp con người xua đuổi thú “Niên” đi. Đồng thời mọi người còn phát hiện ra ba loại pháp bảo mà ông lão đầu bạc đã dùng để đuổi “Niên”. Từ đó về sau, mỗi năm vào giao thừa, nhà nhà đều dán câu đối màu đỏ, đốt pháo, thắp đèn sáng rực rỡ và thức đêm để đón chào năm mới. Phong tục này ngày càng được lan truyền rộng rãi và Tết Nguyên Đán hay còn gọi là Quá Niên (Đón tết) đã trở thành ngày lễ tết truyền thống long trọng nhất của người dân Trung Quốc.

Hằng năm trước khi kết thúc năm cũ, cũng chính là từ ngày 23 đến ngày 30 tháng chạp âm lịch, mọi người gọi khoảng thời gian này là “Tiểu Niên”. Mỗi nhà đều phải quét dọn vệ sinh, ngăn nắp sạch sẽ đón chào năm mới.

Ngoài việc quét dọn vệ sinh, mỗi gia đình còn phải chuẩn bị đồ cho ngày Tết như thịt gà, thịt vịt, cá, trái cây, kẹo, v.v. Mỗi nhà còn phải chuẩn bị quà để tặng người thân vào dịp năm mới, còn phải mua quần áo mới cho con trẻ.

Vào đêm giao thừa, cả nhà đoàn tụ quây quần bên nhau. Ở miền Bắc Trung Quốc có tập tục ăn bánh chẻo hay sủi cảo, vì trong tiếng Trung, sủi cảo đọc là “jiao” đồng âm với “Giao”. Hợp và Giao cùng có ý là gặp nhau, vì vậy sủi cảo tượng trưng cho việc đoàn tụ sum vầy. Đồng thời còn có ý là “Canh Tuế Giao Tử”. Canh có nghĩa là thay thế, Tuế là năm, Giao có nghĩa là gặp nhau, Tử là tí thời, giờ Tý. Canh Tuế Giao Tử có nghĩa là năm mới thay thế năm cũ vào giờ Tý.

Ở phương Nam người dân ăn bánh mật, tượng trưng cho một năm mới với cuộc sống ngọt ngào hạnh phúc, từng bước từng bước đi lên. Buổi tối vào 12:00 đêm, cũng chính là lúc năm mới tới, việc đầu tiên mà mỗi nhà làm chính là đốt pháo.

Ngày mùng một, mọi người đều mặc quần áo mới, trước tiên chúc Tết người cao tuổi trong gia đình. Con trẻ chúc Tết người lớn, và còn được nhận tiền mừng tuổi. Mùng hai, mùng ba, mọi người bắt đầu đi thăm họ hàng bè bạn, chúc tết lẫn nhau.

Đường phố trong dịp Tết cũng rất náo nhiệt. Ở một số địa phương trên đường phố còn có các tập tục như tổ chức múa sư tử, múa rồng, dạo chợ hoa, đi hội chùa, hội làng.

Sau Tết Nguyên Tiêu vào ngày rằm tháng giêng thì Tết Nguyên Đán mới thật sự kết thúc.

Tết Nguyên Tiêu

Ngày mười lăm tháng giêng theo âm lịch hàng năm là ngày Tết Nguyên Tiêu truyền thống của Trung Quốc.

Tháng giêng là tháng 1 âm lịch, người xưa gọi ban đêm là “tiêu”, vì vậy gọi ngày mười lăm tháng giêng là Tết Nguyên Tiêu. Đêm ngày mười lăm tháng giêng là đêm trăng tròn đầu tiên trong một năm, cũng là đêm đầu tiên xuân về trên thế gian. Tết Nguyên Tiêu đã sớm xuất hiện vào thời Tây Hán cách đây hơn 2.000 năm trước.

Thời gian diễn ra Tết Nguyên Tiêu trong từng triều đại cũng không giống nhau. Triều Hán một ngày, triều Đường ba ngày, triều Tống dài đến năm ngày, triều Minh treo đèn từ ngày mùng 8 tới 17 mới hạ đèn, kéo dài suốt 10 ngày. Triều Thanh thay đổi chỉ còn bốn đến năm ngày, nhưng nội dung lại có thêm các tiết mục như múa rồng, múa sư tử, đi cà kheo, múa ương ca (một loại ca vũ kịch ở nông thôn miền Bắc Trung Quốc). Hiện nay Tết Nguyên Tiêu chỉ còn diễn ra trong một ngày.

Vào ngày Tết Nguyên Tiêu, mọi người treo rất nhiều đèn với màu sắc rực rỡ để chào mừng. Ngày hôm đó, người dân cũng ra đường dạo phố để ngắm đèn, đoán quẻ trên lồng đèn và ăn chè trôi nước.

Chè trôi nước được làm từ gạo nếp, có loại đặc ruột, có loại có nhân. Nhân có đậu, đường trắng, quả sơn tra hoặc các loại quả khác. Khi ăn có thể nấu, chiên, chưng, luộc đều được. Chè trôi nước còn được gọi là “Thang viên”, có nghĩa là đoàn viên, tượng trưng cho mọi thành viên trong gia đình đều đoàn tụ sum họp, hòa thuận hạnh phúc.

Tết Nguyên Tiêu xuất hiện như thế nào?

Về nguồn gốc của Tết Nguyên Tiêu, có rất nhiều cách nói khác nhau, tuy nhiên nhận thức phổ biến là Tết Nguyên Tiêu được hình thành từ thời nhà Hán.

Tương truyền Tết Nguyên Tiêu là do Hán Văn Đế kỉ niệm sự kiện “Bình Lữ” mà ra. Sau khi Hán Cao Tổ Lưu Bang băng hà, con của Lữ Hậu là Lưu Doanh đăng cơ, xưng là Hán Huệ Đế. Huệ Đế bản tính yếu đuối, không quả quyết, đại quyền dần dần rơi vào tay Lữ Hậu. Sau khi Hán Huệ Đế vì lâm bệnh mà chết, Lữ Hậu độc chiếm triều chính, biến thiên hạ của nhà họ Lưu thành thiên hạ của nhà họ Lữ. Các lão thần trong triều và dòng dõi họ Lưu đều oán giận sâu sắc, nhưng đều vì e sợ Lữ Hậu tàn bạo nên phẫn nộ mà không dám nói gì.

Sau khi Lữ Hậu lâm bệnh chết, người nhà họ Lữ hoang mang lo sợ rơi vào cảnh bị hại hoặc bị trừ khử. Vì thế, nên bí mật tập hợp tại nhà của Thượng Tướng quân Lữ Lộc âm mưu làm loạn, hòng triệt để chiếm đoạt giang sơn nhà họ Lưu.

Việc này truyền tới tai Tề vương Lưu Nang thuộc tông thất nhà Hán. Lưu Nang vì để bảo toàn giang sơn nhà họ Lưu, quyết định khởi binh thảo phạt bè lũ họ Lữ. Ông cùng với hai khai quốc lão thần là Chu Bột và Trần Bình trù tính việc tiêu diệt Lữ Lộc. “Chư Lữ Chi Loạn” cuối cùng cũng được bình định triệt để.

Sau khi bình loạn, chúng thần ủng hộ việc lập người con thứ hai của Lưu Bang là Lưu Hằng đăng cơ, xưng là Hán Văn Đế. Mà ngày bình định được phản loạn lại đúng vào ngày mười lăm tháng giêng. Nên từ đó về sau cứ mỗi năm vào đêm ngày mười lăm tháng giêng, Hán Văn Đế lại xuất cung du ngoạn, chung vui cùng người dân, đồng thời đặt cho ngày này là “Tết Nguyên Tiêu”. Từ đó về sau, ngày mười lăm tháng giêng trở thành một ngày hội mừng vui khắp chốn trong dân gian – Ngày “Náo Nguyên Tiêu”.

Sách sử còn ghi lại, vào thời Hán Vũ Đế, Hán thất phải cúng tế một vị Thần gọi là “Thái Nhất” – vị Thần chủ tể của toàn vũ trụ. Hoạt động cúng tế vị “Thái Nhất Thần” này cũng được định vào ngày mười lăm tháng giêng.

Tết Đoan Ngọ

Ngày mùng năm tháng năm âm lịch là ngày lễ tết truyền thống dân gian Trung Quốc – ngày Tết Đoan Ngọ.

Vào thời Chiến Quốc hơn 2.000 năm trước, người Trung Quốc đã bắt đầu mừng Tết Đoan Ngọ. Căn cứ vào nghiên cứu của các chuyên gia, Tết Đoan Ngọ ban đầu là ngày dân tộc Ngô Việt ở phía Nam Trung Quốc thời cổ đại cử hành cúng tế vật tổ (tô tem). Tuy nhiên, thuyết được lưu truyền rộng nhất là thuyết kỷ niệm Khuất Nguyên.

Khuất Nguyên là một vị đại thần của nước Sở thời Xuân Thu, ông cũng là một thi nhân nổi tiếng. Khuất Nguyên vô cùng yêu nước. Khi nước ông bị nước khác công phá, Khuất Nguyên vào ngày mùng năm tháng năm đã nhảy xuống sông tự vẫn. Người nước Sở vô cùng thương tâm, đi dọc bờ sông tìm kiếm thi thể ông. Một số ngư dân đem những đồ ăn như cơm nắm, trứng gà ném xuống sông, nói là để cho cá tôm ăn, sẽ không ăn xác của Khuất Nguyên nữa. Sau này vì e cơm nắm bị giao long dưới sông ăn mất, nên người dân nghĩ ra cách lấy lá cây xoan bọc cơm lại, bên ngoài cột dây lụa màu, đó chính là khởi đầu của món bánh ú.

Sau này, cứ vào ngày mùng năm tháng năm hàng năm, phong tục ăn bánh ú, đua thuyền rồng chính là để kỉ niệm thi nhân ái quốc Khuất Nguyên.

Hiện nay có rất nhiều loại bánh ú với màu sắc khác nhau, có bánh ú nhân táo đỏ, nhân đậu, nhân thịt, nhân dăm bông, nhân lòng đỏ trứng gà và nhiều loại nhân khác.

Phong tục ăn bánh ú trải qua nghìn năm vẫn còn được lưu hành ở Trung Quốc. Hơn nữa còn truyền tới Triều Tiên, Nhật Bản và các nước ở Đông Nam Á.

Tết Trung Thu

Ngày mười lăm tháng tám âm lịch hàng năm là ngày Tết Trung Thu truyền thống. Ngày này là vào chính giữa mùa thu của năm, nên được gọi là Trung Thu. Ánh trăng trong ngày mười lăm tháng tám cũng tròn hơn, sáng hơn ngày mười lăm của các tháng khác, vì vậy cũng gọi là “Bát nguyệt tiết”. Vào tối ngày này, mọi người ngắm ánh trăng sáng tỏ, rồi nhớ về người thân đang ở phương xa. Cho nên, Trung Thu còn được gọi là “Tết Đoàn Viên”.

Vào Tết Trung Thu thời cổ đại, mọi người phải tế bái Nguyệt Thần. Lúc tế bái Nguyệt Thần, phải dâng bánh Trung Thu và các loại trái cây như dưa hấu, nho v.v… Tới triều Đường, Tết Trung Thu lại càng được mọi người coi trọng. Trong tối Trung Thu, mọi người từ trong nhà ra ngoài ngắm trăng, thưởng nguyệt. Tới thời Minh Thanh, Tết Trung Thu trở thành một trong những ngày lễ vô cùng quan trọng của người Trung Quốc.

Liên quan đến Tết Trung Thu còn có một truyền thuyết rất thú vị là: “Thường Nga Bôn Nguyệt”. Nghe nói, vào thời Trung Quốc cổ đại có 10 mặt trời, hoa màu và người dân đều bị nắng chiếu tới chết. Có một vị anh hùng tên Hậu Nghệ đã bắn hạ chín mặt trời, còn nghiêm khắc ra lệnh cho mặt trời cuối cùng còn lại phải lên xuống đúng giờ, tạo phúc cho người dân. Mọi người đều vô cùng tôn kính Hậu Nghệ. Sau đó Hậu Nghệ dạy người dân săn bắn. Hậu Nghệ có một người vợ xinh đẹp thiện lương, tên là Thường Nga.

Sau đó rất nhiều người đến theo học Hậu Nghệ. Trong đó có một người phẩm hạnh không tốt tên là Bồng Mông cũng trà trộn tới học.

Một ngày nọ, Hậu Nghệ đến núi Côn Luân gặp được một vị Thần Tiên, còn được ông ấy tặng cho một túi thuốc bất tử. Nghe nói, uống thuốc này có thể lập tức thăng thiên thành Tiên. Hậu Nghệ đem thuốc bất tử này giao cho Thường Nga cất kỹ. Nhưng Bồng Mông biết được việc này, hắn định ăn trộm thuốc bất tử để tự mình thành Tiên.

Ba ngày sau, Hậu Nghệ ra ngoài săn thú, Bồng Mông giả bộ sinh bệnh nên ở lại. Không lâu sau khi Hậu Nghệ rời đi, Bồng Mông liền uy hiếp đòi Thường Nga giao ra thuốc bất tử. Thường Nga biết rằng bản thân mình không phải là đối thủ của Bồng Mông, liền đem thuốc bất tử một hơi nuốt hết. Thường Nga uống xong thuốc, thân thể lập tức bay lên khỏi mặt đất, thoát ra ngoài cửa sổ mà bay lên trời, bay đến tận mặt trăng vốn là nơi gần nhân gian nhất rồi trở thành Tiên.

Hậu Nghệ về nhà biết chuyện, vô cùng thương tâm, đành bày một án hương ở vườn hoa sau nhà nơi Thường Nga yêu thích, rồi bày lên đó trái cây tươi và những đồ ngọt mà Thường Nga bình thường thích ăn nhất, để tế lễ từ xa cho Thường Nga đang một mình quyến luyến ở Cung Trăng.

Hiện nay mọi người đón Tết Trung Thu, hoạt động chủ yếu nhất là ngắm trăng và ăn bánh Trung Thu. Bánh Trung Thu hình tròn thể hiện sự mong mỏi đoàn viên của người dân.

Đông chí

Đông chí là một Tiết khí rất quan trọng trong âm lịch của Trung Quốc, cũng là một ngày Tết truyền thống. Đến nay vẫn có không ít địa phương còn có các tập tục về Đông chí. Đông chí thường được gọi bằng những tên như “Đông Tiết”, “Trường Chí Tiết”, “Á Tuế”… Vào thời Xuân Thu hơn 2.500 năm trước, Trung Quốc đã dùng thổ khuê (một loại dụng cụ đo bóng nắng) quan sát mặt trời để xác định được Đông chí. Đây là một trong 24 tiết khí được xác định sớm nhất. Thời gian thường là vào ngày 22 hoặc ngày 23 tháng 12 dương lịch hàng năm.

Đông chí là ngày ngắn nhất, đêm dài nhất trong cả năm ở Bắc bán cầu. Qua Đông chí, ngày sẽ ngày một dài hơn. Người xưa với Đông chí có cách nói như thế này: “Âm cực chi chí, dương khí thủy sinh, nhật nam chí, nhật đoản chi chí, nhật ảnh trường chi chí, cố viết “Đông chí”. Tạm dịch là: âm khí cực thịnh, dương khí bắt đầu sinh sôi, Mặt Trời chiếu thẳng vào phía Nam đến cực điểm, ngày ngắn nhất, bóng Mặt Trời dài nhất, nên gọi là “Đông chí”. Sau ngày Đông chí, khí hậu các nơi sẽ tiến vào giai đoạn lạnh nhất, cũng chính là “Tiến cửu” mà mọi người thường nói đến. Dân gian Trung Quốc có cách nói “Lãnh tại tam cửu, nhiệt tại tam phục”, nghĩa là ngày lạnh nhất năm là ngày tam cửu, ngày nóng nhất năm là ngày tam phục. (2)

Tết Đông chí có từ thời nhà Hán, nở rộ vào thời Đường Tống và kéo dài cho tới hôm nay. Trong “Thanh Gia Lục” (Những ghi chép về triều Thanh) thậm chí còn có cách nói “Đông chí đại như niên”, có nghĩa là Đông chí quan trọng như năm mới vậy. Mọi người cho rằng, qua Đông chí, ban ngày càng ngày càng dài hơn, dương khí bắt đầu thăng lên, là khởi đầu sự tuần hoàn của các tiết khí, cũng là một ngày lành, nên chúc mừng. Triều Hán lấy ngày Đông chí làm “Đông tiết”, quan phủ phải cử hành nghi thức chúc mừng tên là “Hạ Đông”, theo lệ là bắt đầu kỳ nghỉ. Trong “Hậu Hán Thư” có ghi chép lại thế này: “Đông chí tiền hậu, quân tử an thân tĩnh thể, bách quan tuyệt sự, bất thính chính, trạch cát thần nhi hậu tỉnh sự”, có nghĩa là “Trước sau ngày Đông chí, hoàng đế nghỉ ngơi an dưỡng thân thể, quan lại ngừng làm việc không nghe chính sự, chọn ngày lành tháng tốt thì sau này sẽ bớt việc rắc rối”. Cho nên trong ngày này triều đình trên dưới đều nghỉ ngơi. Trong “Tấn thư” có ghi chép lại: “Ngụy Tấn Đông chí nhật thụ vạn quốc cập bách liêu xưng hạ… Kì nghi á vu chính đán”. Có nghĩa là “Trong thời Ngụy Tấn ngày Đông chí các quốc gia láng giềng và các quan đều tới chúc mừng… tầm quan trọng của ngày này chỉ sau Lễ Năm mới”. Điều này cho thấy sự coi trọng của người xưa với ngày Đông chí.

Thời Đường Tống, Đông chí là ngày tế trời tế tổ. Hoàng đế trong ngày này phải ra vùng ngoại thành cử hành đại lễ cúng trời, bách tính trong ngày này phải cúng tế phụ mẫu và các bậc bề trên.

Hiện nay ở một số địa phương vẫn còn chúc mừng ngày Đông chí. Ở khu vực phía Bắc có tục tế dê, ăn sủi cảo, ăn mì hoành thánh. Khu vực phía Nam trong ngày này có tập quán ăn Đông chí mễ đoàn (một loại bánh làm từ gạo), ăn Đông chí trường tuyến (một loại mì dài), và ăn thịt chó. Có một số địa phương trong ngày Đông chí còn có tập tục tế trời tế tổ.

Trong quá khứ người Bắc Kinh xưa còn có cách nói “Đông chí hồn đồn hạ chí diện”, có nghĩa là vào ngày Đông chí ăn hồn đồn (hoành thánh), Hạ chí ăn mì. Tương truyền vào triều Hán, tộc Hung Nô ở phương Bắc thường xuyên nhũng nhiễu biên cương, trăm họ không thể sinh sống yên bình. Lúc đó trong bộ lạc Hung Nô có hai thủ lĩnh là Hồn và Đồn, cực kỳ hung bạo. Bách tính căm hận hai người này tới tận xương tủy, bèn lấy bột bọc nhân thịt lại thành hình cái sừng, mượn hai âm “Hồn” và “Đồn”, gọi là hồn đồn. Người dân ăn món này để giải tỏa nỗi hận, cũng mong cầu chiến loạn ngừng lại, có thể được sống những ngày thái bình. Người xưa ban đầu làm món hồn đồn vào ngày Đông chí, đến hôm nay vào ngày Đông chí nhà nhà đều ăn hồn đồn.

“Niết đống nhĩ đóa” là tên thường gọi của việc ăn sủi cảo vào ngày Đông chí của người Hà Nam. Tương truyền Y thánh Nam Dương Trương Trọng Cảnh từng có thời làm quan ở Trường Sa. Ông cáo lão về quê đúng vào ngày đông trời có tuyết lớn, lạnh lẽo thấu xương. Ông thấy hai bên bờ sông Bạch Hà ở Nam Dương người dân không có đủ manh áo che thân, không ít người tai bị đông cứng lại. Trong tâm ông cảm thấy rất khó chịu, liền bảo đệ tử ở Quan Đông Nam Dương dựng lều trị bệnh. Ông lấy thịt dê, ớt cùng một vài vị thuốc trừ hàn cho vào trong nồi nấu chín. Sau đó băm ra thành miếng nhỏ, lấy bột bọc nhân này lại làm thành hình cái tai, rồi đem luộc trong nồi làm thành món “Khư hàn kiều nhĩ thang” (Canh trừ hàn có bánh hình tai). Món canh thuốc này sau đó cấp cho bách tính ăn. Ăn xong, tai của mọi người liền ấm trở lại bình thường. Từ đó về sau, vào mỗi dịp Đông chí người ta lại bắt chước nấu món này để ăn, từ đó hình thành tập tục “Niết đống nhĩ đóa”. Người đời sau gọi món này là “Sủi cảo”, cũng có nơi gọi nó là “Há cảo” hay “Thang diện giảo”. Người người còn truyền rằng ăn sủi cảo vào ngày Đông chí sẽ không cảm thấy lạnh.

Tập tục ăn thịt chó vào ngày Đông chí nghe nói có từ thời Hán. Tương truyền, Hán Cao Tổ Lưu Bang vào ngày Đông chí ăn món thịt chó do Phàn Khoái nấu, cảm thấy hương vị rất ngon, khen ngợi không thôi. Từ đó trong dân gian hình thành tập tục ăn thịt chó vào ngày Đông chí.

Ở vùng sông nước Giang Nam, vào đêm ngày Đông chí người dân có tập tục cả nhà đoàn tụ cùng ăn món cơm gạo nếp đậu đỏ. Tương truyền, có một người tên là Cộng Công, con của hắn bất tài, làm nhiều việc ác, chết vào ngày Đông chí. Sau khi chết biến thành dịch quỷ (quỷ gây bệnh), tiếp tục làm hại bách tính. Tuy nhiên, con dịch quỷ này rất sợ đậu đỏ, cho nên người bấy giờ bèn ăn đậu đỏ vào ngày Đông chí, với mong muốn xua đuổi dịch quỷ, phòng ngừa tai ương và trừ bỏ bệnh tật.

Chú thích của người dịch:

(1) Tết Nguyên Đán của Trung Quốc còn được gọi là Xuân Tiết (春节/春節 – Chūn Jié), đánh dấu sự kết thúc của mùa đông và khởi đầu mùa xuân mới. Ngoài ra, Tết Nguyên Đán còn thường được gọi là Quá Niên [ăn/đón tết] (过年/過年).

(2) Sau Đông chí chia làm ba giai đoạn, mỗi giai đoạn có quãng thời gian chín ngày, tam cửu có nghĩa là chín ngày của giai đoạn thứ ba. Tương tự thế, phục có nghĩa là quãng thời gian 10 ngày trong mùa hè, tam phục là 10 ngày của giai đoạn thứ ba trong mùa hè.

(Còn tiếp)

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/37820

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 4): Những ngày lễ tết truyền thống của Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 3): 24 tiết khí và Rồng Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 2): Phạm vi địa lý của Trung Quốc first appeared on Chánh Kiến Net.

[ChanhKien.org]

Chương 1: Khởi nguyên của dân tộc Trung Hoa: Thần thoại về sáng thế

Đối với vấn đề trời, đất và vạn vật từ đâu mà tới, người phương Tây cho rằng hết thảy đều do Thượng Đế tạo ra. Tại Trung Quốc thì có truyền thuyết về Bàn Cổ khai thiên lập địa. Căn cứ vào những ghi chép trong cuốn Tam Ngũ Lịch Ký của tác giả Từ Chỉnh người nước Ngô thời Tam Quốc ở Trung Quốc thì vũ trụ là do vị Thần Bàn Cổ sáng tạo ra, ông đã tạo ra trời, đất và vạn vật.

Sau khi trên địa cầu có trời, đất cùng vạn vật, Thiên thượng cử xuống một vị Thần tên Nữ Oa. Bà dùng Pháp lực, bắt đầu phỏng theo hình dạng của mình mà tạo nên người nam và người nữ.

Từ đó người Trung Quốc bắt đầu xuất hiện trên Trái Đất. Nhưng vì mới được Thần tạo ra, nên họ không biết nên ở đâu, không biết nên ăn gì, không biết tránh mưa tránh gió ra làm sao, không biết mắc bệnh phải làm thế nào. Vì thế, Thiên thượng lại cử xuống một số vị Thần. Các vị Thần ấy bắt đầu dạy cho con người một số kỹ năng sinh sống cơ bản, lại truyền cho con người một chút văn hóa ban sơ.

Những vị Thần này có Hữu Sào Thị dạy con người cách xây nhà, Toại Nhân Thị dạy con người cách dùng gỗ đánh lửa, Phục Hy Thị dạy con người đan lưới đánh cá, săn bắt, trồng trọt, nhóm lửa, dẫn dắt con người sống một cuộc sống định cư ổn định, cũng lập nên dòng họ Phục Hy Thị – dòng họ sớm nhất ở Trung Quốc, và Thần Nông Thị dạy con người cách tìm thức ăn và thảo dược có thể trị bệnh.

Cứ như vậy, người Trung Quốc thời viễn cổ dưới sự trợ giúp của Thần nhân mà chất lượng cuộc sống bắt đầu được nâng cao. Họ bắt đầu có nhận thức và năng lực nhất định để ứng phó với tự nhiên, đồng thời cũng có quy phạm hành vi cơ bản của nhân loại.

Chương 2: Con cháu Viêm Hoàng, dân tộc Hoa Hạ, dân tộc Hán và nền văn hóa xán lạn huy hoàng

Người Trung Quốc thường tự hào nói bản thân là “con cháu Viêm Hoàng”, tại sao lại có cách nói như vậy?

Tổ tiên người Trung Quốc ban đầu chủ yếu sinh hoạt ở lưu vực sông Hoàng Hà. Việc này tất nhiên có quan hệ với điều kiện tự nhiên phong phú của sông Hoàng Hà. Sau đó người ta mới bắt đầu dần dần di chuyển xuống phía Nam. Con người thời điểm đó sống cùng nhau thành một quần thể theo hình thức bộ tộc. Lúc ấy các bộ lạc đều tôn Thần Nông Thị làm chủ, tôn xưng ông là Viêm Đế và tiến cống bày tỏ lòng kính trọng với ông. Bộ tộc của Thần Nông Thị chủ yếu sinh sống tại vùng hạ lưu sông Hoàng Hà.

Tương truyền ở lưu vực sông Hoàng Hà, cũng chính tại vùng Đông Nam huyện Trác Lộc của tỉnh Hà Bắc ngày nay, có một bộ lạc dần dần trở nên lớn mạnh, chính là bộ lạc Hùng Thị. Trong bộ lạc này có một người họ Công Tôn tên Hiên Viên. Hiên Viên sau này được mọi người tôn là thủ lĩnh của bộ lạc, xưng là Hoàng Đế.

Sau đó, bộ lạc của Viêm Đế bắt đầu suy yếu, không còn năng lực thống trị các bộ lạc khác. Đặc biệt là ở vùng Hà Bắc, Hà Nam và Sơn Đông ngày nay có tộc Cửu Lê đứng đầu là thủ lĩnh Xi Vưu vô cùng hung bạo, không ai có thể thảo phạt hắn. Xi Vưu cùng Viêm Đế tranh giành vùng hạ du sông Hoàng Hà. Hai bên từng xảy ra một cuộc đại chiến, nhưng Viêm Đế bại trận, vì thế cùng Hoàng Đế kết thành liên minh. Hoàng Đế dẫn dắt người của hai bộ lạc đại chiến với Xi Vưu ở vùng ngoại ô của huyện Trác Lộc. Cuối cùng, Hoàng Đế giành được thắng lợi.

Sau đó, hai bộ lạc của Hoàng Đế và Viêm Đế xảy ra chiến tranh, Hoàng Đế lại giành được thắng lợi. Từ đó về sau, các bộ lạc tại Trung Nguyên đều tôn Hoàng Đế là chủ chung của thiên hạ, tức là Thiên tử, thay thế cho Viêm Đế. Ý nghĩa của Thiên tử chính là con của trời, được trời phú cho Thiên mệnh đi hành Thiên Đạo ở thế gian con người. Hoàng Đế trở thành vị đế vương đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc lấy vũ lực, và hình thức binh chinh thiên hạ để thần phục các chư hầu, thống nhất các bộ tộc Hoa Hạ. Cho nên dân tộc Trung Hoa đều tự xưng là “con cháu của Hoàng Đế”. Lại vì hai bộ lạc của Viêm, Hoàng hợp thành dân tộc Hoa Hạ, nên cũng xưng là “con cháu Viêm Hoàng”.

Hai bộ lạc Viêm, Hoàng dưới sự lãnh đạo của Hoàng Đế dần dần dung hợp thành dân tộc Hoa Hạ. “Hoa” có nghĩa là “màu sắc rực rỡ”, có ý chỉ trang phục của người Trung Nguyên màu sắc sáng sủa rực rỡ, biểu thị cho nền văn hóa phồn vinh. “Hạ” có nghĩa là “Đại”. Tộc Hoa Hạ có nghĩa là “Những người có văn hóa rất phồn vinh sống tại khu vực Trung Nguyên”. Lúc ấy ngoài dân tộc Hoa Hạ còn có các dân tộc khác sinh sống ở chung quanh. Người Trung Quốc hiện nay cũng dùng “Hoa Hạ” để gọi Trung Quốc.

“Con cháu Viêm Hoàng” lúc ban đầu chỉ dùng để chỉ dân tộc Hoa Hạ, cũng chính là dân tộc Hán. Hiện tại lại dùng để chỉ toàn bộ người Trung Quốc, bao gồm cả người Trung Quốc đang sống tại các quốc gia khác. Tiền thân của dân tộc Hán là chỉ dân tộc Hoa Hạ, cách xưng hô dân tộc “Hán” có từ khi Lưu Bang lập ra triều Hán.

Trước triều Hán là nhà Tần của Tần Thủy Hoàng. Sau khi thống nhất Trung Quốc, Tần Thủy Hoàng đã áp dụng một loạt các biện pháp, ví như: thống nhất tiền tệ và văn tự, thống nhất xác định địa khu cư trú, v.v… Những việc này đã đặt định ra nền tảng cho sự hình thành của dân tộc Hán.

Triều Tần diệt vong. Sau khi Lưu Bang thống nhất Trung Quốc, vì trước đây đã từng tự phong mình là “Hán Vương”, nên ông đem vương triều mà mình thành lập gọi là “Hán triều”, sử gia gọi là triều Tây Hán. Trong thời Tây Hán, Trung Quốc đã có thời gian phồn vinh tương đối lâu dài. Đặc biệt là trong thời của Hán Vũ Đế, nhà Hán đã trở thành một vương triều rất cường đại. Các quốc gia và dân tộc chung quanh đều gọi người dân của triều Hán là “Hán nhân” (người Hán), coi người Trung Quốc là người Hán. Chủ thể của người Hán lúc này vẫn là tộc người Hoa Hạ, nhưng cùng với việc nhà Tây Hán mở rộng bờ cõi, có rất nhiều người của các dân tộc khác cũng bị dung nạp trở thành con dân của triều Hán. Dân tộc Hán bắt đầu hình thành, tuy nhiên cách xưng hô Hán tộc vẫn chưa xuất hiện.

Vào thời Ngụy Tấn Nam Bắc Triều, vì rất nhiều người thống trị đều là dân tộc thiểu số, nên họ gọi những người sống ở phương Bắc là “Hán nhân”. Tới thời kỳ Tùy Đường, “Hán” chủ yếu được dùng để chỉ đất đai nhà Đường và người nhà Đường. Vào triều Nguyên, việc dung hợp dân tộc diễn ra nhanh hơn. Thời kỳ đầu triều Minh thực hiện chính sách Hán hóa toàn diện. Triều Thanh thì thực hành chính sách dân tộc ba cấp bậc Mãn, Mông, Hán. Sau khi Trung Hoa Dân Quốc thành lập, “người Hán” chính thức xưng là dân tộc Hán. Hiện nay Trung Quốc có 56 dân tộc, trong đó dân tộc Hán chiếm 92% tổng dân số, phân bố ở khắp nơi trong cả nước. 55 dân tộc còn lại, vì chỉ có khoảng hơn 90 triệu người, nên được gọi là các dân tộc thiểu số. Các dân tộc thiểu số có một triệu người gồm có Mông, Hồi, Tạng, v.v… khoảng 18 dân tộc. Họ phân bố ở các nơi trong cả nước, tỉnh Vân Nam là tỉnh có đông dân tộc thiểu số nhất. Trong số 55 dân tộc thiểu số này, ngoại trừ dân tộc Hồi sử dụng tiếng Hán, còn lại đều có ngôn ngữ của riêng mình, nhưng chỉ có số ít có chữ viết riêng.

Cứ như vậy, ở khu vực Hoa Hạ này, trong quá trình dung hợp các dân tộc, con cháu Viêm Hoàng trải qua mỗi triều mỗi đại, trong quá trình kéo màn diễn lên rồi lại hạ màn diễn xuống, mỗi triều đại lại vì hậu nhân mà để lại văn hóa do họ sáng tạo và mang đến. Từ đó tạo thành văn hóa Trung Quốc xán lạn đa dạng sắc màu. Ví như ở phương diện luân lý đạo đức xã hội có tư tưởng Nho gia của Khổng Tử. Ở phương diện chính tín và tu luyện, có Đạo của Lão Tử và văn hóa tu luyện của Phật gia. Ở lĩnh vực văn học, có thơ ca nhạc phủ thời Tiên Tần, Hán phú, Đường thi, Tống từ, Nguyên khúc, tiểu thuyết thời Minh Thanh, v.v… Ở lĩnh vực nghệ thuật, mỗi một triều đại đều có biểu hiện phong phú riêng, vô luận là âm nhạc, hý khúc, cũng như thư pháp, hội họa, kiến trúc, điêu khắc, hang đá, gốm sứ và các lâm viên nghệ thuật, đều làm cho con người ngày nay tán thưởng mãi không thôi. Mà ở lĩnh vực khoa học kỹ thuật, các vương triều cổ đại không chỉ khiến thế giới kinh ngạc với tứ đại phát minh, mà ở các phương diện khác như y học, thiên văn học, nông nghiệp, thủy lợi, toán học, v.v… cũng đều có thành tựu nổi bật, đủ để khiến cho con người hôm nay cảm thấy hổ thẹn.

(Còn tiếp)

Dịch từ: https://www.zhengjian.org/node/37817

The post Khái quát về Văn hóa Trung Quốc (Phần 1) first appeared on Chánh Kiến Net.